יום חמישי, 29 באפריל 2010

א טאטע חודש תשרי 2'טע טייל

א טאטע חודש תשרי 2'טע טייל / ט.ב. שאץ מאץ

עשרת ימי תשובה – יום כיפור

ברוך השם די ערשטע טייל – א טאטע אין חודש תשרי, וואס האט אנטהאלטן פונקטן פאר טאטע'ס בנוגע ר"ה, האט געהאט א גוטן אפקלאנג און מיר האבן צוריק געהערט פון פיל צופרידענע ליינער'ס אז ס'האט זיי ארויס געהאלפן אין זייער סדר היום,
די אלע הגהות און תגובות איז א דירעקטע בקשה און א פארלאנג אז מיר זאלן שרייבן ווייטער, כאטש אין די אנגעשטרענגטע בין כסא לעשור טעג, ווען דער שלאק איז האלב געבויעט און פון די די' מינים איז נאר דא איין און אהאלב מינים, דאך וועלמיר זיך אפרייסן צייט און שרייבן בין גברא לחפצא אפאר נקודות מיט א שאציגן אפשאץ, וואס קען צוניץ קומען פאר טאטעס "חודש תשרי – עשי"ת און יו"כ".

עשרת ימי תשובה זענען היפש אנגעצויגענע טעג ס'איז דא אסאך צו טון, און די עיקר פרעשור איז ווי געשמועסט די חיובים וואס "מ'מוז", מ'מוז ערלעדיגן די סוכה, מ'מוז ערלעדיגן ד' מינים, מ'מוז ערלעדיגן אנדערע צרכי החג, ממילא האט מען פרעשור און ווען ס'איז דא פרעשור איז דער קאפ נישט מיושב, און מ'קען טון נישט מיושב'דיגערהייט גרייזן וואס קען אפעקטירן די קינדער,

ראשית קען מען זיך מאכן א נאטיץ, זאכן וואס מ'דארף היינט טון, א נאטיץ וואס מ'דארף טון מארגן, ווייל ווען מ'זעהט זאכן אראפ געשריבן זעהט מען אז די ליסטע איז נישט אזוי גרויס און געפערליך ס'איז בדוק ומנוסה, די עיקר פרעשור קומט ווייל די זאכן ליגן אויפן קאפ און מ'וויל נישט פארגעסן משא"כ ווען דאס ליגט אויפן פאפיר דריקט עס נישט אזוי אויפן קאפ,

ווען מ'בויעט די סוכה איז זייער א גוטע געשמאקע געלגענהייט אריין צו ברענגען די גאנצע משפחה אין די ארבעט אין די ליבשאפט צו די מצוה, קינדער אפי' קלענער קענען טון פארשידענע ארבעט, האלטן די האמער, האלטן די שרויפן, אהער ברענגען דעם דרילער, אנכאפן די פלעסטיק, מ'קען אפי' הייסן צוויי 10 יעריגע קינדער צו שלעפן א פענל פון א סוכה וואנט, אדער שלעפן א טו ביי פאור,

אני הקטן בין זיך נוהג אז איך נוץ פאר סכך בעמבא שטעקעלעך, כאטש ס'איז נישט אזוי באקוועם הן דאס ארויף לייגן און הן דאס אראפ נעמען און צוזאמען פאקן, איך וואלט אפשר געטוישט צו די אנדערע מעט'ס (הגם איך האב עס נישט ליב אזא גאנצע נעץ, ס'איז לבי נוקף פאקטיש איז דאס א כלי וואס מ'קען זיך אויסציען אויף דעם שלאפן, איך פארשטיי ס'איז 100 פראצענט כשר ס'האט השגחות פון אלע רבנים, אבער וויזוי פלעגט דער קאמינקא רב זאגן? איך דארף נישט קיין כשר'ע ציצית די האלב אפגעריסענע ציצית וואס מ'זאל דארפן מכשיר זיין מיט אזא פסק אז יעצט איז עס נאך כשר, איך דארף געהעריגע ציצית...., איך זאג אויך אזוי, איך דארף נישט קיין כשר'ע סכך מיט א הכשר וואס זאל מיר טרעפן א היתר אז ס'איז כשר, איך דארף נארמאלע סכך און פארטיג....) דאס הארץ ערלויבט מיר נישט אוועק צו נעמען דאס נחת פון מיינע קינדער, ווייל ווען איך שטיי אויפן לייטער שטייען די קליינטשיגע ארום דעם לייטער און יעדער נעמט איין שטעקעלע און מ'הייבט עס אויף און גיבן עס מיר איבער אין די האנט אז איך זאל יעצט ארויף לייגן זיין שטעקלע, און איך לייג טאקע ארויף יעצט זיין שטעקעלע, און מיט זיין שטעקלע ווערט א סוכה, א עכטע סוכה (נישט אזא קליינע ווי מ'מאכט אין חדר / סקול,
נו פרעג איך ענק, איז נישט אזא נחת ווערט אלע געלטער?

ווען די סכך איז שוין געלייגט קען מען דן זיין בהלכה מיט די קינדער צו די סוכה איז שוין כשר, ס'איז שוין צלתה מרובה צו נישט?, די קינדער הייבן אן במלחמתו של תורה ס'איז דא צופיל לעכער, או נאו ס'איז דא מער סכך ווי לעכער...., הקיצור זאלן זיי זיין די דיינים וואס זענען מכשיר די סוכה, פשוט זיי אריין צו שלעפן אין די מצוה אריין, און שטייציך ארויס ברענגען אז ווען נישט מושי העלפט מיך היינט לייגן די סכך וואלט מען נישט געקענט מאכן אזוי שנעל די סוכה.

ערב יום כיפור
סדר הכפרות, איז היפש אינטרעסאנטליך און וויכטיג פאר גרעסערע קינדער מיט צוהאלטן די סדר השחיטה, כיסו הדם וכל המסתעף, כאטש די קינדער האבן שוין געשלאגן כפרות צום גדלי', דאך קען מען זיי מיטנעמען צו די ערב יו"כ כפרות וואס ווערט נאכגעפאלגט מיט א זה התרנגול ילך "לשחיטה", די רושם פון די שחיטה איז גאר גאר שטארק,

כאטש וואס ערב יו"כ איז א אנגצויגענע טאג (מיר האבן דאס ברייט מבאר געוועהן אין "ערב שבת חנוכה דיסארדער") ס'איז א טאג וואס מ'טוט נישט קיין סאך, נאר ס'איז עפעס אנדערשט ווי א געהעריגע טאג בנוסף צו עטליכע חיובים וואס "מ'מוז" איז דא א שטארקע אנגעצויגנקייט, דאס בעסטע איז ווי געזאגט אויבן, מאכן א צעטל, וואס דארף איך היינט טון, שלאגן כפרות, עסן א סעודה, רופן עלטער פעטער בערקאו, טראגן מחזורים אין די שול'ן (איך טראג מחזורים אין 3 עקסטערע שול'ן, כל נדרי, שחרית, מוסף,....) גיין אין מקוה, זיך לאזן שמייסן מלקות, דאווענען מנחה – על חטא, גיין צו די באבעס, עסן א צווייטע סעודה, ועוד, אז די ליסטע איז פארשריבן ווערט די קאפ וויי פארמינערט,

די ערשטע סעודה לדעתי זאל מען עסן וואס פריער, מ'איז סייווי אויפגעשטאנען פרי שלאגן כפרות, מ'ענדיגט דאווענען, מ'ערלעדיגט אפאר זאכן און אויף 10:30 קען מען זיך וואשן (אפי' פריער), ווייל אז מ'עסט פרי עסן די קינדער מיט געהעריג, און אפי' פאר זיך אליין מ'האט פלאץ פאר נאך א סעודה, בשעת די סעודה חזר'ט מען מיט די קינדער אז היינט איז א מצוה צו עסן אפי' איינער וואס פאסט נישט יו"כ, אויך איז גוט צו באטאנען אז די יעצטיגע סעודה איז א זמן וואס קען מכפר זיין אויף אלע אנדערע סעודות פון אגאנץ יאר וואס איז נישט געוועהן כהוגן, אויב מ'האט אפגעכאפט א ברכה אדער נישט געבענטשט, מיט די היינטיגע סעודה אז מ'מאכט שיין ערליך א ברכה און מ'בענטשט שיין ווערט דאס מכופר, דאס איז א שטארקע נקודה פאר די קינדער, בשעת די סעודה קען מען אויך פארציילן די מעשה פון יונה הנביא, אדער אנדערע מעשיות פון בעלי תשובה ועניני תשובה,

נאך די סעודה אז ס'איז דא צייט (מ'האמיר דאך אנגעפאנגען פרי) קען מען זיך אראפ לייגן פאר א וויילע צו האבן א רואיגן קאפ ביינאכט צו כל נדרי, ס'איז קלאר אז דאס ערנסקייט דארף זיך דערקענען אין שטוב קינדער זאלן שפירן אז ס'קומט א פארטיגן טאג, באימה ויראה, אפי' מ'שפירט נישט און מ'איז נישט דערביי ארויס צו געבן א אימה זאל מען עכ"פ רעדן דערפון אז ס'הערשט א פחד אין די גאנצע וועלט און צדיקים האבן זיך ממש געפלאגט צו עסן אין אזא טאג נאר ווייל ס'איז א מצוה עכט האבן זיי נישט געקענט עסן פון גרויס פחד וכו' וכו'.

בענטשן די קינדער איז א מס' פאר זיך, ס'איז באמת זייער זייער זייער זייער אן עמאציאנאלע מאמענט און אויך די סאמע הייליגסטע רגעים וואס א מענטש האט, זייער אסאך עלטערן פראבירן איבער צו קומען זייערע געפילן און באגראבן דאס טיף אין הארץ, ס'איז נישט גוט, א טאטע דארף עפענען זיינע געפילן אין אזא מינוט, פאקטיש ווען א קינד שפירט זיין טאטנס האנט אויף זיין קאפ, און דאס קינד ווייסט דער טאטע בענטשט אים יעצט אז ער זאל וואקסן א ערליכע איד ווערט ער מלא רגש, (אונז אלע היינטיגע טאטעס געדענקען דאס גוט ווען מיר זענען געוועהן קינדער) און אז דאס קינד זעהט נאך אז דער טאטע לייגט נאך צו א קרעכטס און א טרער שניידט דאס אריין טיף טיף און זיין נשמה, דאס איז עלעקטריק פאר א קינד אויף א גאנץ לעבן, מ'לעבט דאך היינט אין א וועלט וואס אלעס איז פארטעמט אן קיין ברעקל געפיל, די קינדער די טאטעס אלעס איז פלי פלוי, לאמיר אויסניצן דאס ביסל געפיל וואס איז נאך געבליבן ביי אונז צווישן א טאטע אין זיינע קינדער לטוב.

קומט דען נישט פון זיך אליין א טרער? ווען א טאטע זעהט פאר זיך א תפלה ישימך אלקים וגו' יה"ר וכו' ויתן ד' בלבכם אהבתו ויראתו וכו' שלא תחטאו, ותהי' חשקכם בתורה ובמצות....., אוי הייליגע באשעפער העלף מיר מיין זיסער משה'לע זאל מצליח זיין אין חדר...., ער זאל זיין א ערליכע איד אן קיין חשבונות..... ער זאל מיר שאפן אביסל נחת...... און אוודאי נישט קיין צער...., ווי לעב מיר היינט? ס'איז דאך א מבול אין די גאס, קינדער ווייסן אז דער טאטע בעט יעצט פאר זיי, א טרער יעצט פארשפאָרט טרערן שפעטער.....

איך מוז מיך אפשטעלן מיט א נקודה, ס'איז דא אסאך עלטערן וואס ניצן טאקע אויס אט די מינוטין פאר א פערזענדליכע מוסר דרשה פארן קינד, איך האב נישט קיין מיינונג צו איז גוט צו נישט יעדע טאטע קען זיך אליין מחליט זיין וואס ער וויל לפי זיין קינד'ס מצב און קשר צו אים, ס'איז אבער דא אסאך טאטע'ס וואס פארלאנגען קבלת טובות בשעת מעשה, לויט מיין מיינונג איז דאס נישט אזוי גוט, טאקע ווייל דער זמן איז אזוי הייליג און די געפילן זענען אזוי גרויס הייס אים נישט טון א זאך וואס ער קען דורך פאלן, זאג אין נאר אזא זאך וואס ער קען איינהאלטן און מ'קען אים נישט נאכגיין, למשל אז מ'הייסט אים זיך מקבל זיין יעדן טאג צו זאגן א קאפיטל תהלים, איז גוט, ווייל דאס קינד ווייסט אז דער טאטע קען אים נישט נאכקוקן צו ער טוט עס צו נישט, ממילא אויב פארגעסט ער איין טאג קען ער גלייך מארגן צוריק גיין צו די קבלה טובה, משא"כ אז דער טאטע הייסט אים זיך מקבל זיין נישט צו פארפאסן זמן קר"ש אז דער טאטע קען דאס באמערקן יעדן טאג טויג נישט ווייל איין טאג ער פארשלאפט קען ער שוין נישט צוריק גיין צו די קבלה טובה און ער פילט אז ער האט דא צובראכן ממש א תקיעת כף היות ער האט זיך דאס מקבל געוועהן ערב יו"כ פארנאכטס נאך זיין טאטנס ישימך, איר פארשטייט?, איך בין דא אביסל מקצר אבער איך גלייב אז דער עולם פארשטייט אפי' ווען מ'רעדט קורץ.

א טאטע מעג זיך איבער בעטן מיט די גאנצע הויז געזונד, און אוודאי דאס ווייב, ס'מעג זיין ברבים (חוץ אז א מענטש שפירט אז דאס איבערגעבעטכס מיטן ווייב מוז זיין ווען קיינער האלט נישט מיט....) א טאטע מעג איבער בעטן זיין חתן ש"ס (איבער בעטן די תורה הייבט זיך נישט אן אין שול מיט די ספר תורה) האסט א ש"ס אינדערהיים וויפיל האסטו אים באמת געניצט?, הייליגע גמרא! זיי מיר מוחל! איך האף אז מהיום והלאה וועל איך דיר ניצן מער!, יא, אזא שריט איז מער ווי אלע מיני חינוך מעטאדן פון די וועלט.

יום כיפור
כאטש א טאטע וויל נישט ברענגען קלענערע קינדער אין שול, אבער צום איבערבעטן די תורה קען ער ברענגען א קלענער קינד וואס פארשטייט שוין אביסל אז היינט איז עפעס אויסטערליש ווען אלע טאטעס זענען ווייס אנגעטון, ער זאל הערן דעם שהחיינו און אהיים גיין נאך כל נדרי,

בכלל כאטש איך בין אקעגן ברענגען קינדער אין שול אבער ווען ס'קומט יו"כ מאך איך א פתח שין, ווייל דאס מאל פאסטן די ווייבער אויך און זיי האבן נישט קיין כח צו בעבי סיטן, נו וואשע זאל איך טון, דער טאטע מוז אביסל קער נעמען. קען מען נישט הייסן קינדער זאלן לגמרי נישט קומען אין שול מוז דער טאטע זיין דער וואס האלט א אויג אויף זיי,
די כללים פון ר"ה איז גולטיג יו"כ אויך, קינדער דארפן עסן נארמאל צו די זעט און נארמאלע מאכלים, דער טאטע דארף באטאנען פאר די קינדער אז היינט ווען אלע טאטעס פאסטן מוזן זיי אויך פאסטן מיט עפעס, ער גייט נישט היינט עסן סתם אלע מיני קאלירטע נאש, נאר וועפער'ס, פרעצל, פאטעיטא טשיפס, פאפ קארן, אזעלכע נארמאלע זאכן, אבער ס'דארף זיין גענוג עסן ער זאל האבן וואס צו קייען און וואס צו טון, אפי' מיט וואס צו שפילן, אדער צו ליינען.

איך וויל דערמאנען א מעשה וואס האט פאסירט ביי ר' אהרן טשערנאבילער זי"ע, אמאל ביים טיש האט א אייניקל א קליין קינד געוויינט, איז דער צדיק צוגעגאנגען בכבודו ובעצמו און בארואיגט דאס קינד פון זיין געוויין, פאר די חסידים האט דאס ארויסגערופן גרויס ווינדער, האט ער זיי געזאגט, ס'שטייט אין פסוק וכל בניך לימודי ד', דער באשעפער כביכול לערנט זיך פון אונז, אז אונז זעמיר געטריי צו אונזערע קינדער איז ער געטריי צו זיינע קינדער.... ע"כ.

א פחד פון א מעשה, אין דעם הייליגן טאג יו"כ ווען יעדער זאגט זאגט צענדליגע מאל "אבינו מלכינו" טאטע! טאטע!....., יונגערמאן ביטע זיי אויך א געטרייע טאטע, אז א קינד מוטשעט טאטי איך דארף..... איך דארף אהין איך דארף אהער (וואס לאכסטו?, פון ווי ווייסטו וואס איך מיין מיטן "איך דארף"......) זאל דער טאטע ארויס ווייזן דאס מערסטע געדולד וואס איז שייך, כאטש דו פאסט היינט און די נערוון זענען געשפאנט, חלילה זיך צו בייזערן יו"כ אויף א אייגן קינד סתם ווייל דאס קינד נערווירט, דו מוטשעסט אויך דעם טאטן אין הימל היינט פאר ישועות, ביים קינד איז זיין פעקעלע פונקט אזוי חשוב ווי דיין מארגעטדש....

דאס איבער גיין דעם מחזור מיטן קינד פאר יו"כ איז וויכטיג כדי צו וויסן וואס מוז ער זאגן און וואס נישט, א טאטע קען מאכן פשרות, ער מוז נישט דאווענען אלע 5 שמו"ע, זאל ער אבער מיטזאגן ווידוי על חטא מיטן חזן, ווי אויך כתר איז וויכטיג ער זאל זאגן אלע כתר'ס ווייל יו"כ איז כתר יתנו לך א הייליגע מאמענט 4 מאל כיל"ח, ביי מנחה קען מען אים הייסן נעמען אביסל מנוחה, כדי צו האבן א פרישן חשק צו נעילה,

דאס פאלן כורעים איז א געשמאק עסק פארן קינד, מ'גרייט אן פלעסטיק'ס, האנטוכער, מ'פאלט, מ'בוקט זיך, ס'איז לעבעדיג, אבער אין די זעלבע צייט זאגן (פון פריער) אז דאס איז געוועהן א חלק פון די עבודה אין ביהמ"ק צו פאלן כורעים זיך מבטל געמאכט פארן באשעפער כעפרא דארעא...., וואס בין איך קעגן באשעפער, גארנישט, א שטיק ליים.

טאטעס וואס די קינדער זיצן לעבן זיי דארפן וויסן אז זייערע קליינע נישט דורך געטראכטע זאצן וואס פליסן ארויס בין פיוט לפיוט אדער בין גברא לגברא, מאכט זייער אסאך אויס אויפן קינד בפרט אין די הייליגע טעג, אז א טאטע דריקט זיך אויס מיט התפעלות אויף א שיין ווארט, אויף א נוסח, אויך א אויסדריק פון פיוט, צו סתם א נארמאלע ענרסטע סעיטמענט, וועט דאס דער קינד געדענקען לעלמי עד אז זיין טאטע האט אזוי און אזוי געזאגט מיטן קיטל אנגעטאהן, די זעלבע איז פארקערט אז דער טאטע זאגט א חוזק, א נארישע זאך, א פוסטע נייעס, וועט דאס זיין קינד געדענקען לעלמי עד אז זיין טאטע האט יו"כ מיטן "קיטל" געזאגט אזוי און אזוי מיט אזא ביטול, פארגעסט נישט דער קיטל איז א בגד וואס דרייט אן דאס קינד פאר אסאך מער אינטרעסע ווי סתם אזוי, ראי' לזה פסח ביינאכט, איינע פון די טעמי הקיטל איז אז די קינדער זאלן זעהן א שינוי אינעם טאטן וועלן זיי הערן וואס ער זאגט ווייל אלעס ווערט זיין א חידוש, זייט'ס נישט מזלזל אין ענקער השפעה.

מוצאי יום כיפור
בת קול יוצאת לך אכול בשמחה את לחמך, מ'דארף זיין בשמחה פרייליך, אמת די קינדער זענען צולאזט פון אגאנצן טאג, אבער דער ווינט דארף זיין פרייליך, אויב וויל מען אז די קינדער זאלן גיין שלאפן גלייך נאכן אויספאסטן, פארוואס זאל מען נישט מאכן א רקידה איידער מ'גייט אין בעט אריין, מ'מעג שוין זינגען ושמחת...., ס'אידעך א בפירושע בת קול לך אכול בשמחה את לחמך....

ווידער אז א איד איז מהדר צו טון עפעס אין די סוכה מוצאי יו"כ, מוז עס זיין על תנאי "בשמחה", שריי נישט, רעג דיך נישט אז א קינד ברענגט דיר נישט דעם האמער אין די סעקונדע...., און אויך מוזסטו נישט אויפוועקן דעם שכן מיט דיין דרילער...., אויב קענסטו נישט בויען א סוכה מוצאי יו"כ ע"י שמחה, לערן ענדערשט א משנה אין מס' סוכה מיט די קינדער, און נאכער שיק זיי שלאפן,

איך געדענק אז אלס קינד האט מיך מיין גרויסער ברודער פארטרויעט מיט א סוד אז שפעט ביינאכט מוצאי יו"כ נאכן אויספאסטן מאכט מיין טאטע א סעודה און נאר די גרויסע מענטשן קענען זיין דארט, איך געדענק נאך ווי היינט אז ס'האט מיר געבאדערט וואס הייסט דאס איך קען נישט זיין דארט?, אנדערע מעגן און איך נישט, עד כדי כך אז אויף דעם ארויף האב איך איינגעפירט אז ביי מיר איז נישטא קיין אויספאסטן, מ'מאכט הבדלה, און מ'וואשט זיך גלייך צו א סעודה (ס'איז אפי' באקוועמער אויפן מאגן צו עסן א נארמאלע סעודה ווי איידער קודם קעיק מיט קאפי און שפעטער אפאר שעה א סעודה) אזוי אז די קינדער זאלן קענען מיט עסן און זיין צוזאמען פריילעך בשמחה את לחמך.

מיר זאגן די זעלבע זאך דא ווי מיר האט געשריבן ערגעץ אנדערשט, מ'מוז נישט טון פונקטליך וואס איך שרייב פאר, איך בין נישט קיין ראשון און נישט קיין אחרון, קוים א תחתון....
די עיקר איז מ'זאל אריין לייגן מחשבה, און טראכט וואס מ'קען טון, און וואס מ'זאל טון, און וואס מ'טוט....

א גמר חתימה טובה
שאץ ומאץ

אין תגובות:

הוסף רשומת תגובה