א טאטע אין יו"ט חנוכה / ט.ב. שאץ מאץ
הכנות לחנוכה
פון ווי הייבט מען אן?, פארשטייט זיך פון די הכנות, אה חנוכה, אזא זיסע ווארעמע יו"ט, א יו"ט וואס ווארמט אן די ביינער אין די קאלטע ווינטער נעכט, די אכט טעג חנוכה האבן דאך אזא אייגנארטיגע שמעק, די ניגונים די נוסחאות אלעס איז אזא געמיש פון וואכעדיגע רוחניות, ס'אידעך נישט קיין יו"ט וואס די איסור עשיית מלאכה שיידט אפ די מענטשהייט פון די וואכעדיגע וועלט, ס'איז אכט טעג וואס די ארבעט גייט אן געהעריג מ'לויפט אין די געשעפטן און דאך איז חנוכה....
דעריבער וואלט זיך געזאגט אז אין חנוכה דארף זיין מער הכנה ווי סתם א יו"ט, בשלמא פסח, שבועות, סוכות, בלויז דאס פייף פונעם שבת פייפער אליין ברענגט אריין דעם מענשט אינעם יו"ט אריין, מ'פארט נישט, מ'ארבעט נישט, די יו"ט'דיגע ברכו פונעם חזן ברענגט אריין אין הארץ א געפיל און א רושם פונעם יו"ט, אזוי אז אפי' מיט ווייניג הכנה קען מען צוגיין צום יו"ט'דיגן קידוש און דאך שפירן אז ס'איז יו"ט, ווידעראום חנוכה קומט מען אהיים פון די ארבעט און גלייך מיט די ארבעט'ס רושם צינד מען אן דעם אור הגנוז... ס'איז עפעס פון דרום צו צפון מיט אזא ווייטן אפשייד,
נמנו וגמרו אז ס'פאדערט זיך הכנה יעדע נאכט באזונדער צו צוגיין צו די חנוכה לעכט מיט עטוואס פירוד און אפשייד פון די ארבעט, און עטוואס דערהויבנקייט פון די ימי המעשה און עולם העשי' צום נר מצוה ואורות הגנוזות.
(אין תפארת שלמה שטייט אז חנוכה דארף האבן מער הכנה ווי סתם א יו"ט, ער פארענפערט מיט דעם דעם ב"י'ס קושיא, אז די ערשטע טאג כאטש ס'איז נישט געוועהן א נס, מאכט מען זיך א כלי להכנה מקבל צו זיין דעם אור פון אלע אנדערע נעכט חנוכה, ווי אויך אין באר משה להרה"ק ר"מ מקאזניץ איז ער מאריך אז די ברען פון די אור חנוכה ווענט זיך לויט די הכנה,
כאטש וואס ס'שטייט אין ישמח ישראל אז חנוכה איז מצותו מפתח ביתו מבחוץ, חנוכה קען מען צוקומען אפי' מ'איז מבחוץ אינדרויסן אן קיין שום הכנה עיי"ש, דאך איז כדאי דאס ביסל הכנה מרגיש צו זיין אפס קצהו פון דעם אור הגנוז דעם פינק וואס ליגט באהאלטן אין יעדן איד)
אין אופני הכנה איז שווער צו זאגן פונקטליך וואס מ'דארף טון, אבער ס'איז קלאר אז יעדע ביסל הכנה וואס טאטע טוט ווערט דערשפירט דורך די קליינע ריינע נשמה'לעך פון די זיסע קינדער וואס האבן אזוי ליב דעם יו"ט חנוכה,
איך וואלט געזאגט אז כאטש מענטשן האבן א מסורת אבות און גלייכן צו טון וואס זיי האבן געזעהן ביי די טאטעס, און מכח דעם וואס ער גלייבט אזוי אין מסורת אבות וויל ער נישט זיין פרומער פון זיין טאטן און וויל נישט צולייגן קיין שום הוספה מדילי', אבער היינטיגע צייטן איז אנדערשט, היינט איז א זמן וואס מ'מוז מוסיף זיין ענינים און פרומקייטן והידורים כאטש מ'האט דאס נישט געזעהן ביים טאטן, דיין טאטע האט נישט קיין אינטענעט דו יא (והא ראי' אז דו ליינסט דעם ארטיקל....) דארפסטו האבן מער הידורים פון דיין טאטן, א גרעסערע חתן מנורה האסטו?.... אפי' גרעסער פון דיין טאטן'ס..., נו פארוואשע זאל מען נישט זיין גרעסער מיט נאך זאכן, אויב דיין טאטע גייט נישט אין מקוה פאר חנוכה לעכט שאדט נישט אז דו זאלסט יא גיין, עכ"פ די ערשטע נאכט לכה"פ ווי יעדן ערב יו"ט ווען מ'גייט פאר די ערשטע טאג יו"ט אין מקוה, אז דיין טאטע זינגט נאר 5 צו 10 מינוט פון די האלבע שעה זמירות, שאדט נישט מוסיף צו זיין נאך און נאך זמירות, מ'דערלייגט נישט פון מוסיף זיין סיי וועלכע הידור אין א יו"ט.
בנוגע הכנות יעדע נאכט קען א מקוה זיין א שטארקע טרייב קראפט און א הבדלה פונעם עולם העשי' ביז צו די חנוכה לעכט, פאקטיש נאך א מקוה פילט מען זיך אפי' בגשמיות פריש, פשוט מ'ווערט פריש פון פיזישע מידקייט, אויסער די חלק הרוחני וואס א מענטש שפירט זיך העכער נאך א מקוה, קומט נאך צו דאס אז די קינדער זעהן דעם טאטן מיט נאסע פיאות אהיים קומען נאך מעריב צו חנוכה לעכט צינדן, דאס גיבט זיי דעם מעסעדש חברה דא קומט עפעס פאר... דאס איז נישט סתם א לעכט געצינדעכטס...., דער טאטע גייט אין מקוה די מצוה ברענט אין אים!!!,
אויב דער טאטע דרייווט אהיים יעדע נאכט פון די ארבעט קען מען אינטערוועגנס הערן א שיעור פון עיניני חנוכה, די אויסוואל איז גרויס קע"ה, אויב זיצט מען אין א קאר, טרעין, באס, געפירט דורך א דרייוער, קען מען נעמען א ספר'ל אפי' א ליקוט און זעהן איינס צוויי גוטע ווערטער אויף חנוכה יעדע נאכט, אז נישט כאטש צווישן מנחה ומעריב אריין קוקן אין א ספר בין גברא לגברא מעניני דיומא, בני יששכר, זרע קודש, דברי חיים, צו דברי יואל, צו סיי וועלכע ספר וואס מ'שפירט א טעם דערון, דאס איז פארן טאטן אליין געזאלין ער זאל אליינס זיין אין די מצוה און האבן עטוואס שייכות צו די נירות חנוכה, ווייל אז דער טאטע האט די מינדעסטע שייכות מיט הדלקת הנירות שפירט דאס שוין אטאמאטיש זיין קינד,
ווער רעדט נאך א טאטע וואס האט שוין גרעסערע קינדער און זיי אליין לערנען שוין אין חדר אין ישיבה מגודל קדושת אור חנוכה, און דאס קינד אליין שפירט שוין א שטיקל טעם אינעם צינדן, וואס פארא פנים האט דעם טאטנס צינדן בעת ער אליין איז קאלט ווי אייז און דער זון איז שוין א בר הכי און א בעל מדריגה ביים צינדן.... דאכט זיך ס'איז גארנישט קיין געשמאקע טעם,
מיין ר"י ז"ל פלעגט זאגן אז דער יצה"ר פון אמעריקא איז זיך נישט אפצושטעלן א רגע, גיי, לויף, פלי, און קום, טיים איז מאני, נאר טראכט נישט...., דער בעל דבר פארלייגט כוחות מ'זאל אלעס טון נאר זיך נישט אפשטעלן א רגע מיט התבונונות, און דאס איז די ערשטע תפקיד פון א טאטע בימי חנוכה, צו זאגן פאר זיין אייגענעם הו הא "סטאפ", לייגן א האלד אויף דעם גרויסן כף הקלע פון אמעריקא, און נעמען עטליכע מינוטן פאר זיך, פאר מיין נשמה, זיך צו צוגרייטן צום חנוכה לעכט צינדן, (שטייצעך דעם שווארצן בערי לייגן אויף וויקאציע פאר א שטונדע).
אין אסאך מקומות האט מען זיך נוהג געוועהן אנצוטון בגדי שבת צום צינדן, איך גלייב אז בגדי שבת איז א שטארקע געפיל און מצב פאר די גאנצע שטוב ווען מ'זעהט דעם טאטן אנטון דעם שטריימל בעקיטשע, (למען האמת, ביי מיין טאטן אין שטוב איז מען נישט געגאנגען קיין בגדי שבת צו חנוכה לעכט, אבער מן השמים איז מיר אויסגעקומען אז מיין חתונה נישט מער געדאכט איז אויסגעפאלן יום ה' לשבוע אור ליום כ"ב כסלו, איז די ערשטע נאכט חנכה געוועהן זונטאג נאכט, זונטאג, מאנטאג, דינסטאג, מיטוואך, האב איך געהאט א שטריימל מחמת שבע ברכות, דאנארשטאג איז געוועהן מוצאי שבע ברכות האב איך נאך אלס געהאט דעם שטריימל, פרייטאג צונאכטס און מוצש"ק ווייטער א שטריימל, נו אז כ'האב שוין גאנץ חנוכה געהאט א שטריימל האב איך מיר אנגעטון דעם שטריימל זאת חנוכה זונטאג נאכט אויך, ומן אז ועד היום הזה צינד איך מיטן שטריימל)
זייענדיג אמאל חנוכה ביי מיין גרויסן ברודער אין שטוב, האב איך געזעהן ווי ער טוט אן בלויז זיין בעקטישע צום צינדן, ס'איז מיר זייער געפאלן כ'האב הנאה געהאט פון דעם בייפאל, סיי ס'הייסט נישט משנה געוועהן ממסורת אבות, און סיי ס'איז מוסיף געוועהן א טעם און א הידור צו חנוכה, דאכט זיך אז ס'איז גאנץ א שיינע איינפיר זיך אנטון א בעקטישע לכבוד חנוכה...
אויב נישט די בעקיטשע כאטש אנטון דעם שבת'דיגן גארטל, צו וואס זאל מען צינדן די הייליגע חנוכה לעכט מיט אזא דינעם מנחה מעריב גארטל... מ'דארך מאכן כאטש עפעס א שינוי פון סתם א קר"ש שעל המטה ליינען.
הדלקת המנורה
די שיינע חתן מנורה איז אויסגעפיצט ער ליגט שוין גרייט אויפן קליינעם נר מצוה טישל און ווארט גרייט מ'זאל אים אנצינדן, לאמיר זיך פארשטעלן דעם בילד ווי די קינדער שטייען ארום מיט שפאנונג און ווארטן דער טאטע זאל צורעכט מאכן זיין מנורה, קומט זיך דער טאטע מיט עטליכע גלעזלעך פון נר מצוה מ'געט אזא ברעך אראפ דעם קעפל און ויסעו מ'איז גרייט...... יאלא.... מ'קען שוין זאגן ברוך...
עה נעה.... רבותי! ס'האט נישט קיין פנים, ס'איז נישט קיין חינוך...
וואס יא?, ווי שוין געשריבן אין די פאריגע ארטיקלען דארף די ימים טובים און די מצות זיין מערקבאר און ס'דארף זיין קארילפול מיט זאכן וואס ווערט אריין געקריצט אין זייער מח מיט אהבה און טעם מיט געשמאק צו יעדן דבר מצוה, ווי אנדערשט איז ווען א טאטע קומט אהיים מיט די נאסע פיאות און נעמט ארויס א גרויסן שטיק קאטן, (נישט די פיצי קאטן באלס נאר די גרויסע שטיק) און ציפט אראפ דערפון אביסל און הייבט אן צו דרייען קנויטן, ס'ווערט א מערכה פון קנויטן געדרייעכטס, מ'פסקנט וועלכע קנויט איז גוט און וועלכע נישט (פארשטייט זיך די קינדער זענען די גדולי הפוסקים...) איי ואת"ל דיינע קנויטן ברענען נישט אזוי שיין, וואסא חילוק, מיינסט מ'דארף אין הימל דיינע שיינע פלעמעלעך?, מ'דארף פון דיר דיינע אייגענע פעולות וואס דו טוסט און פלאגסט דיך לכבוד חנוכה, מ'דארף אין הימל דיין דרייען קנויטן...., מ'דארף דיין מחשבה און מעשה וואס מ'לייגט אריין אין א מצוה, צו ס'ברענט שיין צו נישט איז דיר נישט נוגע,
נאכדעם וואס דער קנויט איז שוין אינעווייניג גיסט מען אריין דעם אויל, איי א פחד וויפיל כוונות און יחודים איז דא ביים גיסן דאס אויל, נישט אימזיסט האבן צדיקים געזאגט אז דער קדושת לוי וואלט ווען אויסגעגאסן ס'גאנצע אויל, (אני כשלעצמי צינד דוקא אין מיין מנורה זעלבסט, איך האב פיינט די געלעזלעך וואס מ'לייגט ארויף אויפן מנורה ווייל דאס הייסט נישט געצינדן אין א זילבענע מנורה, ס'איז אפשר געצינדן אין גלאזענע גלעזלעך..., אבער נישט יעדער מנורה איז געמאכט און אויסגעשטעלט אזוי, פערצופאל מיין מנורה איז דא אזעלכע לעכער אז קען מען צינדן אינעווייניג גוט און באקוועם) די אויל איז יעצט אינעווייניג און מ'מען אנצינדן דעם וואקסענעם שמש אין זאגן דעם לשם יחוד.
יש שנוהגים קודם צו זאגן דעם לשם יחוד און נאכדעם אנצינדן דעם לעכט - שמש, ויש שנוהגים קודם אנצוצינדן און מיטן ברענעדיגן לעכט זאגט מען דעם לשם יחוד, (הגה: וכן אני נוהג), כאטש ס'איז דא היינט א אויסוואל פון זאגער'ס מיט שיינע דיזיינטע בלעטער ווי מ'קען געפינען אלע לשם יחוד'ס מיט די נוסח הברכות, דאך האט מער טעם און מער רושם פאר די קינדער ווען מ'מישט אויף א דיקן סידור (א שטייגער ווי מיין טאטנס אלטן יעב"ץ סידור) און דארטן זאגט מען דעם לשם יחוד, ס'איז נאך א פעולה אינעם ערנסקייט פונעם זמן, ס'מאכט עס מער אפציעל ווען מ'נעמט א דיקן סידור מער ווי נעמען אזא איינצעלענעם בלעטעל אדער א דינעם קונטרס און זאגן דערון דעם נוסח.
דער וואקסענעם לעכט האט דאך אזויפיל חן, סיי ווען מ'וויל אפמשל'ן א אלטע לעכט מאלט מען אים אפ אין א געלן קאליר מיט די ארפאגערינטע טראפן צו די זייט ווייל דאס איז די ארגינעלע קאליר, נו פארוואשע זאל איך צודעקן דעם בא'חנ'ט לעכטל מיט זילבער?..... לאמיר אים לאזן ארגינעל...,
ס'איז דא מנהגים שונים, אסאך מנהגים איז צו נעמען דעם שמש וואס מ'צינדט אן און דאס בלייבט דער שמש יענע נאכט, ווידער אסאך פירן זיך צו האבן א שמש פון אויל און נאכן צינדן ווערט דער וואקסענע שמש – אנצינדער אויסגעלאשן, אבער הכל מודים אז מ'מאכט א ברכה מיטן שמש אין די הענט, נו פארוואשע זאל מען זיך אויסקלויבן דאס קלענסטע סייז לעכטל?.... איז דען נישט מער כבוד צו מאכן א להדליק נר חנוכה מיט א שעשה נסים אויף אביסל א גרעסערע וואקסענעם לעכטל?....
(אוי איז געוועהן געלעכטערס אין מקוה איד'ס שטיבל פאר א יאר ערב חנוכה ווען אני הקטן האב זיך אויסגעקליבן א וואקסענעם לעכטל...., דער מקוה איד האט גלייך געזעהן מיט וואס פארא סחורה ער האט דא צו טון, היות איך האב אים אפגעפסל'ט כמעט אלע לעכט מיטן אויסרייד אז רוב לעכט זענען צו קליין, מיטאמאל זאגט ער מיר ער האט עפעס פאר מיר, ער איז אריין אין די בעק קלאזעט און ארויס געברענגט 2 גרויסע וואקסענע לעכט שריים פון די יו"כ'דיגע עמוד לעכט....., די קלענערע פון זיי האב איך גענומען און באשלאסן אז ס'איז פיין....., דער עולם ארום האט זיך פיין אונטער געשמייכלט... אבער איך האב געהאט א שמחת חנוכה מיט אזא גראבן לעכט אין די האנט האט זיך געזאגט א להדליק נר חנוכה מיט א שעשה נסים אזש די ווענט האבן געציטערט.... מיט אט דעם לעכטל האב איך געצינדן יעדע נאכט מיין שמש פון אויל, און זאת חנוכה האב איך אים געלאזט אויסברענען ווי ער האט טאקע געברענט ביז צופרי.....)
(דער שאץ ארבעט אויף אלע פראנטן...., גיין אין מקוה, אנטון א בעקיטשע, אוועק ווארפן די גלעזלעך, דרייען קנויטן, ניצן א דיקן וואקסענעם לעכט, א גראבן יעב"ץ סידור, ס'לעבט זיך דא......)
ויהי נועם ד' אלקינו עלינו וגו' כוננהו....., מ'איז שוין גרייט, די קינדער זענען דא, די קינדער'ס מנורה'ס זענען שוין אויך גרייט, איצטער זאגט מען אזא נא! נא! מ'זעהט צו יעדער איז שוין דא, און מ'הייבט אן מיט א ברען אויפן חנוכה נוסח ברוך..... אהההההתה..... וכו',
זייט וויסן אז ס'שטייט אין יסוד יוסף אז די מלאכי מעלה קומען אראפ פון אויבן זעהן ווי אידן מאכן די ברכה להדליק נר חנוכה...., יא, ווי דו מיט דיין וואקסענען לעכטל זאגט שעשה ניסים מיט א שמחה, דאס איז א גדולה פאר די מלאכים און זיין קומען דאס זעהן!!!
דער טאטע דארף צינדן קודם און נאכדעם די קינדער (ס'איז אזוי להלכה מער אויסגעהאלטן), ווי אויך דארף דער טאטע זיכער מאכן אז די מנורה'ס פון די קינדער זענען צוגעגרייט כדת וכראוי, די קאלירדיגע לעכט זענען אריין געשטעקט געהעריג אין די קינדערישע מנורות, (אויב די לעכער פון די קינדער מנורות זענען צו ברייט קען מען זיי אנפילן מיט קלעי הנקראי פלעי דאו און דערנאך אריין שטופן זייערע לעכטל אינעווייניג) אייייי הנירות הללו אנו מדליקין...... על נסיך... ועל ישועתיך..... דאס נייע פלעמל הייבט אן צו שפרינגען מיט אזא פרישקייט כאילו ער טאנצט אונטער פון שמחת היום,
איצטער כאפ א בליק אויפן זייגער פון ווען די האלבע שעה הייבט זיך אן....., יעצט קענען די קינדער צינדן (במקום שנוהגים אז די קינדער צינדן אליין) ווארט אויס זייער צינדן, לאז יעדן מאכן א ברכה להדליק נר חנוכה און דערנאך קען מען זינגען מעוז צור וכו' הזמירות הנהוג, ס'איז שיין ווען דער טאטע קען זיצן מיט די קינדער ארום זיין מנורה און זינגען זמירות לחנוכה, מ'קען זינגען וואס קומט אונטער די האנט, אבי מ'זינגט לכבוד חנוכה שקבועה רבותינו להלל והודאה,
די האלבע שעה ווערט שיין אנגעפילט מכל מיני זמירות שבעולם (וועלכע ניגונים צו זינגען אויפן וועלכן פיוט האט אונזער קאלעגע לחיים ולברכה מייסד געוועהן א באזונדערע אשכול אין היכל הנגינה, עיי"ש ותמצא נחת). ווען מ'ענדיגט די האלבע שעה מאכט מען זיכער אז די מנורה איז מסודר אויף א פלאץ ווי די גאנץ קליינע וועלן דאס נישט אומווארפן, איינמאל ס'איז שוין דורך די האלבע שעה מוז ער שוין מער נישט ליגן דווקא ביים טיר פון דיינונג רום, ער קען ליגן אויפן טיש מער פארזיכערט, יעצט קען מען טועם זיין בסעודת הרשות פון די פאנקעס, דאונאטס, אדער לאטקעס, לכבוד חנוכה.
שפילן דריידל
שפילן דריידל מיט די קינדער איז זייער א געשמאקע זאך, דא איז אויך גולטיג די כלל אז מ'מוז נישט דוקא אנהאלטן מסורת אבות מיט די געים'ס און די שפיל וויאזוי דאס גייט צו, מ'קען שפילן וויאזוי מ'וויל, און מיט וואס מ'וויל, צו אספערין קענדיס, ניסלעך, צו פעניס אדער גאר דיימס, אדער זאזא'ס...., פערצופאל פלעגט מען ביי אונז שפילן דריידל זייער שפאנענד און ציענד פאר די קינדער, דהיינו, אז ס'איז דא א באנק מיט אסאך (למשל) קענדיס, יעדע שפילער באקומט 6 צו 8 קענדיס, און די שפיל הייבט זיך אן, מ'בעט פונעם באנק א מספר למשל מוישי הייבט אן ער בעט 4 קענדיס פון באנק, מ'דרייט מיטן דריידל און מ'קוקט ווי ער פאלט,
נ' איז א גרויסע נישט – גארנישט,
ג' באקומט ער דאס גאנצע וואס ער האט געבעטן 4 קענדיס,
ה' האלב פון זיין פארלאנג 2 קענדיס,
ש' שטעלט ער אריין מדילי' אין באנק 4 שטיק לפי זיין בקשה,
קומט אויס אז ווען איינער בעט א פארלאנג ביים דרייען דאס דריידל איז ער אויף א ריסק צו פארלירן אדער געווינען, און אזוי דרייט זיך דער מזל, ביי איינעם שיינט די מזל מיט אסאך גימלעך, און ביי איינעם דרייט זיך די מזל פארקערט מיט אסאך ש'ס, און צומאל ווערט דער עושר א יורד, און דער יורד א עושר, לדעתי איז דאס א שטארק מוסר לעקציע און א היפשע וועג ווייזער אויס צולערנען די קינדער וויאזוי דאס לעבן דרייט זיך ווי א גלגל החוזר, היינט פארדינט מען, מארגן דערלייגט מען, און צומאל פארקערט היינט דערלייגט מען און מינוט שפעטער פארדינט מען...., ווי אויך אז מ'זאל האלטן קאפ נישט צו בעטן פון באנק אזא מספר וואס איז מער ווי זיין אייגענע פארמעגן, ווייל אויב אין פאל ל"ע ער וועט חלילה באקומען א שין וועט ער מוזן באצאלן ס'גאנצע מספר וואס ער האט פארגעלייגט, (א שטארקע לעסאן אין ביזנעס...)
דאס אז דער טאטע שפילט אליין מיט איז בכלל זייער א גוטע פילינג פאר די קינדער און ס'ברענגט א נאנטקייט, ווען האט נאך דאס קינד א געלגענהייט אז זיין טאטע שפילט מיט אים מיט א שפיל, ווייל מיינסטנס טאטע זיצן נישט אויפן פלאר מיט די קינדער און שפילן נישט העם העם מיט די קארעלעך..., יעצט יא.
חנוכה געלט
קינד און קייט ווייסט פון דעם זיסן ווארט "חנוכה געלט", פורים, כאטש וואס מ'גייט נאך געלט מבקר עד ערב האט זיך נאכנישט איינגעגעבן דעם נאמען "פורים געלט", פארוואס?, מיין מאמע זז"ג (פון פאריגן דור) זאגט מיר אז דאס איז בכוונה אזוי געווארן, ווייל געווענדליך געפאלן די גוי'שע חגאות אין די זעלבע צייט ווי להבדיל חנוכה, און היות זיי האבן אזא נארישע מנהג צו געבן מתנות, ובעיקר פאר די קינדער ווי מ'רעדט זיי איין אז דער יוזל קומט באישון לילה און ברענגט די מתנה פון הימל...., ער בכבודו ובעצמו לייגט עס אנידער אונטערן בעט אין חלום...., איז געוועהן א שטארקע קפידה במקומינו אלס חקות הגוי נישט צו געבן מתנות אין די טעג, צו מאכן א צווישנשייד פון די גוים, און פון דעם איז נשתרבב געווארן די מנהג צו געבן "חנוכה געלט",
זייער אסאך זאגן אז בזמנינו דארף מען מער נישט חושש זיין אויף די אלע ענינים וויבאלד די הבדל איז סייווי גרויס צווישן אידן און להבדיל די גלויביגע גוים, און מ'קען צוריק גיין צו מתנות, עכ"ז האלט איך אז געלט האט מער חשיבות ווי א מתנה, ראשית א מתנה איז נאר איינמאל א הנאה, ווידער געלט איז דא א הנאה צוויי מאל, איינס ביים באקומען די געלט, און צוויי ביים קויפן עפעס מיט די געלט, ווען א קינד קלויבט זיך צוזאם געלט כדי צו קויפן עפעס, איז דאס א עקסטרעמע הנאה פיל מער ווי ווען ער באקומט אליינס א מתנה,
שנית נישט אלץ קען מען צוטרעפן וועלכע מתנה צו קויפן, וואס איז פאסיג און וואס וועט צוטרעפן צום פונקט, ווידער מיט געלט פארשפארט מען דעם קאפ וויי, און זיי אליין קויפן זיך וואס זיי האבן ליב, אדער שפרן זיך צום נעקסטן געלעגנהייט צו האבן גענוג געלט צו קענען קויפן א גרעסערע זאך, אזא זאך וואס ער וואלט נישט באקומען אין איין חנוכה, קען ער קויפן מיט עטליכע חנוכה'ס צוזאמען.
קיצור די קינדער האבן זיך צוזאמען געקליבן געלט "חנוכה געלט" דארף דער טאטע שטיין אויף די וואך וואס מ'קויפט מיטן געלט, און אויך אויסלערנען די קינדער אז מ'קען אוועק לייגן געלט, אין א קאסע, ס'זאל זיך פארמערן ברוב הימים,
וויזוי גייט נאר דעי ניגון?... מיין זיידע און מיין באבע!!! האבן מיר געגעבן חנוכה געלט.... האב איך געקויפט א דריידל די שענסטע אויף די וועלט.....
סעודת חנוכה – פארטיס
וויפיל טינט און וויפיל קי בארד קענפלעך זענען שוין געדריקט געווארן איבער די טעמע פון "חנוכה פארטי'ס", טיפיקל שאץ אראפ צו רייסן די נארישע זינלאזע פארטיס, אבער ניין, נישט דאס איז מיין ציל דא, הגם ס'האט באמת נישט קיין פשט ווען איך מוז זיצן ביי א חנוכה פארטי הערן ווי מיין שוועגערן ליינט אויס א גראם אויף מיין ב"ב, וואס לויטעט איבער איר דורכפאל פון א צובראכענע קערידש....., נעבאך...., ליידיגע קעפ, ליידיגע מוחות, זיי פראבירן זייער פוסטקייט ארויף צו ווארפן אויף די מענער זיי זאלן ווערן אריין געשלעפט אין די שטותים והבלים, אבער אונז וויל מיר נישט פארקריכן פונעם קעפל "א טאטע אין יו"ט חנוכה" און אויב ווילן מיר שרייבן איבער חנוכה פארטיס וואלט דער קעפל געדארפט זיין "א מאמע אין יו"ט חנוכה", נאר וואס?, מ'קען נישט פיקסן די וועלט, אויב דער מצב איז אזוי דארף דער טאטע מיטגיין אינגאנצן,
קודם דארף דער טאטע זיכער מאכן אז די קינדער עסן געהעריג בעפאר מ'גייט ארויס צום חנוכה פארטי, כאטש ס'איז דא גרייט דארט במקום הפארטי א סעודה, דאך זאלן די קינדער עסן פון פריער מכח צוויי סיבות איינס דארט קען מען נישט קאנטרעלירן די קינדער צו זיי עסן צו נישט, און א קינד אן עסן איז נישט מן הישוב (צומאל מיט עסן אויך נישט....) און צוויי אז מ'עסט פון פריער זענען די קינדער מער רואיג ווען זיי קומען אן דארט, איי וועסטו פרעגן צו וואס שרייבן מיר דאס פאר טאטן אינעם טאטנס טאג בוך חנוכה?, איז די תירוץ ווייל די פרוי איז ביזי מיט איר סאלאט אדער גראם וואס זי דארף טראגן צום פארטי ממילא האט זי נישט קיין צייט צו געבן צו עסן פאר די קינדער, וועסטו עס שיינערהייט טון....
וויאזוי די מנהגים ביים חנוכה פארטי זעלבסט איז ווייס איך נישט, ווייל אין יעדע מקום פירט מען זיך אנדערשט, דער עיקר אז מ'זאל האלטן א אויג אויף די חברה מ'זאל זיך נישט צוזאם כאפן און פארמיידן קריגערייען צווישן די חברה....
בעיקר קען מען און מ'דארף לייגן א דגוש אז די חנוכה זאלן ווערן אויסגעטייטשט אויפן תורה'דיגן וועג, אז די לעכט זענען הייליג ווער עס קוקט אריין אין די לעכט באקומט הייליגע אויגן, און מיט די חנוכה לעכט ווערט נשפע א רוח ממרום צו פארשטיין בעסער דאס לערנען,
כי נר מצוה ותורה אור,
הכנות לחנוכה
פון ווי הייבט מען אן?, פארשטייט זיך פון די הכנות, אה חנוכה, אזא זיסע ווארעמע יו"ט, א יו"ט וואס ווארמט אן די ביינער אין די קאלטע ווינטער נעכט, די אכט טעג חנוכה האבן דאך אזא אייגנארטיגע שמעק, די ניגונים די נוסחאות אלעס איז אזא געמיש פון וואכעדיגע רוחניות, ס'אידעך נישט קיין יו"ט וואס די איסור עשיית מלאכה שיידט אפ די מענטשהייט פון די וואכעדיגע וועלט, ס'איז אכט טעג וואס די ארבעט גייט אן געהעריג מ'לויפט אין די געשעפטן און דאך איז חנוכה....
דעריבער וואלט זיך געזאגט אז אין חנוכה דארף זיין מער הכנה ווי סתם א יו"ט, בשלמא פסח, שבועות, סוכות, בלויז דאס פייף פונעם שבת פייפער אליין ברענגט אריין דעם מענשט אינעם יו"ט אריין, מ'פארט נישט, מ'ארבעט נישט, די יו"ט'דיגע ברכו פונעם חזן ברענגט אריין אין הארץ א געפיל און א רושם פונעם יו"ט, אזוי אז אפי' מיט ווייניג הכנה קען מען צוגיין צום יו"ט'דיגן קידוש און דאך שפירן אז ס'איז יו"ט, ווידעראום חנוכה קומט מען אהיים פון די ארבעט און גלייך מיט די ארבעט'ס רושם צינד מען אן דעם אור הגנוז... ס'איז עפעס פון דרום צו צפון מיט אזא ווייטן אפשייד,
נמנו וגמרו אז ס'פאדערט זיך הכנה יעדע נאכט באזונדער צו צוגיין צו די חנוכה לעכט מיט עטוואס פירוד און אפשייד פון די ארבעט, און עטוואס דערהויבנקייט פון די ימי המעשה און עולם העשי' צום נר מצוה ואורות הגנוזות.
(אין תפארת שלמה שטייט אז חנוכה דארף האבן מער הכנה ווי סתם א יו"ט, ער פארענפערט מיט דעם דעם ב"י'ס קושיא, אז די ערשטע טאג כאטש ס'איז נישט געוועהן א נס, מאכט מען זיך א כלי להכנה מקבל צו זיין דעם אור פון אלע אנדערע נעכט חנוכה, ווי אויך אין באר משה להרה"ק ר"מ מקאזניץ איז ער מאריך אז די ברען פון די אור חנוכה ווענט זיך לויט די הכנה,
כאטש וואס ס'שטייט אין ישמח ישראל אז חנוכה איז מצותו מפתח ביתו מבחוץ, חנוכה קען מען צוקומען אפי' מ'איז מבחוץ אינדרויסן אן קיין שום הכנה עיי"ש, דאך איז כדאי דאס ביסל הכנה מרגיש צו זיין אפס קצהו פון דעם אור הגנוז דעם פינק וואס ליגט באהאלטן אין יעדן איד)
אין אופני הכנה איז שווער צו זאגן פונקטליך וואס מ'דארף טון, אבער ס'איז קלאר אז יעדע ביסל הכנה וואס טאטע טוט ווערט דערשפירט דורך די קליינע ריינע נשמה'לעך פון די זיסע קינדער וואס האבן אזוי ליב דעם יו"ט חנוכה,
איך וואלט געזאגט אז כאטש מענטשן האבן א מסורת אבות און גלייכן צו טון וואס זיי האבן געזעהן ביי די טאטעס, און מכח דעם וואס ער גלייבט אזוי אין מסורת אבות וויל ער נישט זיין פרומער פון זיין טאטן און וויל נישט צולייגן קיין שום הוספה מדילי', אבער היינטיגע צייטן איז אנדערשט, היינט איז א זמן וואס מ'מוז מוסיף זיין ענינים און פרומקייטן והידורים כאטש מ'האט דאס נישט געזעהן ביים טאטן, דיין טאטע האט נישט קיין אינטענעט דו יא (והא ראי' אז דו ליינסט דעם ארטיקל....) דארפסטו האבן מער הידורים פון דיין טאטן, א גרעסערע חתן מנורה האסטו?.... אפי' גרעסער פון דיין טאטן'ס..., נו פארוואשע זאל מען נישט זיין גרעסער מיט נאך זאכן, אויב דיין טאטע גייט נישט אין מקוה פאר חנוכה לעכט שאדט נישט אז דו זאלסט יא גיין, עכ"פ די ערשטע נאכט לכה"פ ווי יעדן ערב יו"ט ווען מ'גייט פאר די ערשטע טאג יו"ט אין מקוה, אז דיין טאטע זינגט נאר 5 צו 10 מינוט פון די האלבע שעה זמירות, שאדט נישט מוסיף צו זיין נאך און נאך זמירות, מ'דערלייגט נישט פון מוסיף זיין סיי וועלכע הידור אין א יו"ט.
בנוגע הכנות יעדע נאכט קען א מקוה זיין א שטארקע טרייב קראפט און א הבדלה פונעם עולם העשי' ביז צו די חנוכה לעכט, פאקטיש נאך א מקוה פילט מען זיך אפי' בגשמיות פריש, פשוט מ'ווערט פריש פון פיזישע מידקייט, אויסער די חלק הרוחני וואס א מענטש שפירט זיך העכער נאך א מקוה, קומט נאך צו דאס אז די קינדער זעהן דעם טאטן מיט נאסע פיאות אהיים קומען נאך מעריב צו חנוכה לעכט צינדן, דאס גיבט זיי דעם מעסעדש חברה דא קומט עפעס פאר... דאס איז נישט סתם א לעכט געצינדעכטס...., דער טאטע גייט אין מקוה די מצוה ברענט אין אים!!!,
אויב דער טאטע דרייווט אהיים יעדע נאכט פון די ארבעט קען מען אינטערוועגנס הערן א שיעור פון עיניני חנוכה, די אויסוואל איז גרויס קע"ה, אויב זיצט מען אין א קאר, טרעין, באס, געפירט דורך א דרייוער, קען מען נעמען א ספר'ל אפי' א ליקוט און זעהן איינס צוויי גוטע ווערטער אויף חנוכה יעדע נאכט, אז נישט כאטש צווישן מנחה ומעריב אריין קוקן אין א ספר בין גברא לגברא מעניני דיומא, בני יששכר, זרע קודש, דברי חיים, צו דברי יואל, צו סיי וועלכע ספר וואס מ'שפירט א טעם דערון, דאס איז פארן טאטן אליין געזאלין ער זאל אליינס זיין אין די מצוה און האבן עטוואס שייכות צו די נירות חנוכה, ווייל אז דער טאטע האט די מינדעסטע שייכות מיט הדלקת הנירות שפירט דאס שוין אטאמאטיש זיין קינד,
ווער רעדט נאך א טאטע וואס האט שוין גרעסערע קינדער און זיי אליין לערנען שוין אין חדר אין ישיבה מגודל קדושת אור חנוכה, און דאס קינד אליין שפירט שוין א שטיקל טעם אינעם צינדן, וואס פארא פנים האט דעם טאטנס צינדן בעת ער אליין איז קאלט ווי אייז און דער זון איז שוין א בר הכי און א בעל מדריגה ביים צינדן.... דאכט זיך ס'איז גארנישט קיין געשמאקע טעם,
מיין ר"י ז"ל פלעגט זאגן אז דער יצה"ר פון אמעריקא איז זיך נישט אפצושטעלן א רגע, גיי, לויף, פלי, און קום, טיים איז מאני, נאר טראכט נישט...., דער בעל דבר פארלייגט כוחות מ'זאל אלעס טון נאר זיך נישט אפשטעלן א רגע מיט התבונונות, און דאס איז די ערשטע תפקיד פון א טאטע בימי חנוכה, צו זאגן פאר זיין אייגענעם הו הא "סטאפ", לייגן א האלד אויף דעם גרויסן כף הקלע פון אמעריקא, און נעמען עטליכע מינוטן פאר זיך, פאר מיין נשמה, זיך צו צוגרייטן צום חנוכה לעכט צינדן, (שטייצעך דעם שווארצן בערי לייגן אויף וויקאציע פאר א שטונדע).
אין אסאך מקומות האט מען זיך נוהג געוועהן אנצוטון בגדי שבת צום צינדן, איך גלייב אז בגדי שבת איז א שטארקע געפיל און מצב פאר די גאנצע שטוב ווען מ'זעהט דעם טאטן אנטון דעם שטריימל בעקיטשע, (למען האמת, ביי מיין טאטן אין שטוב איז מען נישט געגאנגען קיין בגדי שבת צו חנוכה לעכט, אבער מן השמים איז מיר אויסגעקומען אז מיין חתונה נישט מער געדאכט איז אויסגעפאלן יום ה' לשבוע אור ליום כ"ב כסלו, איז די ערשטע נאכט חנכה געוועהן זונטאג נאכט, זונטאג, מאנטאג, דינסטאג, מיטוואך, האב איך געהאט א שטריימל מחמת שבע ברכות, דאנארשטאג איז געוועהן מוצאי שבע ברכות האב איך נאך אלס געהאט דעם שטריימל, פרייטאג צונאכטס און מוצש"ק ווייטער א שטריימל, נו אז כ'האב שוין גאנץ חנוכה געהאט א שטריימל האב איך מיר אנגעטון דעם שטריימל זאת חנוכה זונטאג נאכט אויך, ומן אז ועד היום הזה צינד איך מיטן שטריימל)
זייענדיג אמאל חנוכה ביי מיין גרויסן ברודער אין שטוב, האב איך געזעהן ווי ער טוט אן בלויז זיין בעקטישע צום צינדן, ס'איז מיר זייער געפאלן כ'האב הנאה געהאט פון דעם בייפאל, סיי ס'הייסט נישט משנה געוועהן ממסורת אבות, און סיי ס'איז מוסיף געוועהן א טעם און א הידור צו חנוכה, דאכט זיך אז ס'איז גאנץ א שיינע איינפיר זיך אנטון א בעקטישע לכבוד חנוכה...
אויב נישט די בעקיטשע כאטש אנטון דעם שבת'דיגן גארטל, צו וואס זאל מען צינדן די הייליגע חנוכה לעכט מיט אזא דינעם מנחה מעריב גארטל... מ'דארך מאכן כאטש עפעס א שינוי פון סתם א קר"ש שעל המטה ליינען.
הדלקת המנורה
די שיינע חתן מנורה איז אויסגעפיצט ער ליגט שוין גרייט אויפן קליינעם נר מצוה טישל און ווארט גרייט מ'זאל אים אנצינדן, לאמיר זיך פארשטעלן דעם בילד ווי די קינדער שטייען ארום מיט שפאנונג און ווארטן דער טאטע זאל צורעכט מאכן זיין מנורה, קומט זיך דער טאטע מיט עטליכע גלעזלעך פון נר מצוה מ'געט אזא ברעך אראפ דעם קעפל און ויסעו מ'איז גרייט...... יאלא.... מ'קען שוין זאגן ברוך...
עה נעה.... רבותי! ס'האט נישט קיין פנים, ס'איז נישט קיין חינוך...
וואס יא?, ווי שוין געשריבן אין די פאריגע ארטיקלען דארף די ימים טובים און די מצות זיין מערקבאר און ס'דארף זיין קארילפול מיט זאכן וואס ווערט אריין געקריצט אין זייער מח מיט אהבה און טעם מיט געשמאק צו יעדן דבר מצוה, ווי אנדערשט איז ווען א טאטע קומט אהיים מיט די נאסע פיאות און נעמט ארויס א גרויסן שטיק קאטן, (נישט די פיצי קאטן באלס נאר די גרויסע שטיק) און ציפט אראפ דערפון אביסל און הייבט אן צו דרייען קנויטן, ס'ווערט א מערכה פון קנויטן געדרייעכטס, מ'פסקנט וועלכע קנויט איז גוט און וועלכע נישט (פארשטייט זיך די קינדער זענען די גדולי הפוסקים...) איי ואת"ל דיינע קנויטן ברענען נישט אזוי שיין, וואסא חילוק, מיינסט מ'דארף אין הימל דיינע שיינע פלעמעלעך?, מ'דארף פון דיר דיינע אייגענע פעולות וואס דו טוסט און פלאגסט דיך לכבוד חנוכה, מ'דארף אין הימל דיין דרייען קנויטן...., מ'דארף דיין מחשבה און מעשה וואס מ'לייגט אריין אין א מצוה, צו ס'ברענט שיין צו נישט איז דיר נישט נוגע,
נאכדעם וואס דער קנויט איז שוין אינעווייניג גיסט מען אריין דעם אויל, איי א פחד וויפיל כוונות און יחודים איז דא ביים גיסן דאס אויל, נישט אימזיסט האבן צדיקים געזאגט אז דער קדושת לוי וואלט ווען אויסגעגאסן ס'גאנצע אויל, (אני כשלעצמי צינד דוקא אין מיין מנורה זעלבסט, איך האב פיינט די געלעזלעך וואס מ'לייגט ארויף אויפן מנורה ווייל דאס הייסט נישט געצינדן אין א זילבענע מנורה, ס'איז אפשר געצינדן אין גלאזענע גלעזלעך..., אבער נישט יעדער מנורה איז געמאכט און אויסגעשטעלט אזוי, פערצופאל מיין מנורה איז דא אזעלכע לעכער אז קען מען צינדן אינעווייניג גוט און באקוועם) די אויל איז יעצט אינעווייניג און מ'מען אנצינדן דעם וואקסענעם שמש אין זאגן דעם לשם יחוד.
יש שנוהגים קודם צו זאגן דעם לשם יחוד און נאכדעם אנצינדן דעם לעכט - שמש, ויש שנוהגים קודם אנצוצינדן און מיטן ברענעדיגן לעכט זאגט מען דעם לשם יחוד, (הגה: וכן אני נוהג), כאטש ס'איז דא היינט א אויסוואל פון זאגער'ס מיט שיינע דיזיינטע בלעטער ווי מ'קען געפינען אלע לשם יחוד'ס מיט די נוסח הברכות, דאך האט מער טעם און מער רושם פאר די קינדער ווען מ'מישט אויף א דיקן סידור (א שטייגער ווי מיין טאטנס אלטן יעב"ץ סידור) און דארטן זאגט מען דעם לשם יחוד, ס'איז נאך א פעולה אינעם ערנסקייט פונעם זמן, ס'מאכט עס מער אפציעל ווען מ'נעמט א דיקן סידור מער ווי נעמען אזא איינצעלענעם בלעטעל אדער א דינעם קונטרס און זאגן דערון דעם נוסח.
דער וואקסענעם לעכט האט דאך אזויפיל חן, סיי ווען מ'וויל אפמשל'ן א אלטע לעכט מאלט מען אים אפ אין א געלן קאליר מיט די ארפאגערינטע טראפן צו די זייט ווייל דאס איז די ארגינעלע קאליר, נו פארוואשע זאל איך צודעקן דעם בא'חנ'ט לעכטל מיט זילבער?..... לאמיר אים לאזן ארגינעל...,
ס'איז דא מנהגים שונים, אסאך מנהגים איז צו נעמען דעם שמש וואס מ'צינדט אן און דאס בלייבט דער שמש יענע נאכט, ווידער אסאך פירן זיך צו האבן א שמש פון אויל און נאכן צינדן ווערט דער וואקסענע שמש – אנצינדער אויסגעלאשן, אבער הכל מודים אז מ'מאכט א ברכה מיטן שמש אין די הענט, נו פארוואשע זאל מען זיך אויסקלויבן דאס קלענסטע סייז לעכטל?.... איז דען נישט מער כבוד צו מאכן א להדליק נר חנוכה מיט א שעשה נסים אויף אביסל א גרעסערע וואקסענעם לעכטל?....
(אוי איז געוועהן געלעכטערס אין מקוה איד'ס שטיבל פאר א יאר ערב חנוכה ווען אני הקטן האב זיך אויסגעקליבן א וואקסענעם לעכטל...., דער מקוה איד האט גלייך געזעהן מיט וואס פארא סחורה ער האט דא צו טון, היות איך האב אים אפגעפסל'ט כמעט אלע לעכט מיטן אויסרייד אז רוב לעכט זענען צו קליין, מיטאמאל זאגט ער מיר ער האט עפעס פאר מיר, ער איז אריין אין די בעק קלאזעט און ארויס געברענגט 2 גרויסע וואקסענע לעכט שריים פון די יו"כ'דיגע עמוד לעכט....., די קלענערע פון זיי האב איך גענומען און באשלאסן אז ס'איז פיין....., דער עולם ארום האט זיך פיין אונטער געשמייכלט... אבער איך האב געהאט א שמחת חנוכה מיט אזא גראבן לעכט אין די האנט האט זיך געזאגט א להדליק נר חנוכה מיט א שעשה נסים אזש די ווענט האבן געציטערט.... מיט אט דעם לעכטל האב איך געצינדן יעדע נאכט מיין שמש פון אויל, און זאת חנוכה האב איך אים געלאזט אויסברענען ווי ער האט טאקע געברענט ביז צופרי.....)
(דער שאץ ארבעט אויף אלע פראנטן...., גיין אין מקוה, אנטון א בעקיטשע, אוועק ווארפן די גלעזלעך, דרייען קנויטן, ניצן א דיקן וואקסענעם לעכט, א גראבן יעב"ץ סידור, ס'לעבט זיך דא......)
ויהי נועם ד' אלקינו עלינו וגו' כוננהו....., מ'איז שוין גרייט, די קינדער זענען דא, די קינדער'ס מנורה'ס זענען שוין אויך גרייט, איצטער זאגט מען אזא נא! נא! מ'זעהט צו יעדער איז שוין דא, און מ'הייבט אן מיט א ברען אויפן חנוכה נוסח ברוך..... אהההההתה..... וכו',
זייט וויסן אז ס'שטייט אין יסוד יוסף אז די מלאכי מעלה קומען אראפ פון אויבן זעהן ווי אידן מאכן די ברכה להדליק נר חנוכה...., יא, ווי דו מיט דיין וואקסענען לעכטל זאגט שעשה ניסים מיט א שמחה, דאס איז א גדולה פאר די מלאכים און זיין קומען דאס זעהן!!!
דער טאטע דארף צינדן קודם און נאכדעם די קינדער (ס'איז אזוי להלכה מער אויסגעהאלטן), ווי אויך דארף דער טאטע זיכער מאכן אז די מנורה'ס פון די קינדער זענען צוגעגרייט כדת וכראוי, די קאלירדיגע לעכט זענען אריין געשטעקט געהעריג אין די קינדערישע מנורות, (אויב די לעכער פון די קינדער מנורות זענען צו ברייט קען מען זיי אנפילן מיט קלעי הנקראי פלעי דאו און דערנאך אריין שטופן זייערע לעכטל אינעווייניג) אייייי הנירות הללו אנו מדליקין...... על נסיך... ועל ישועתיך..... דאס נייע פלעמל הייבט אן צו שפרינגען מיט אזא פרישקייט כאילו ער טאנצט אונטער פון שמחת היום,
איצטער כאפ א בליק אויפן זייגער פון ווען די האלבע שעה הייבט זיך אן....., יעצט קענען די קינדער צינדן (במקום שנוהגים אז די קינדער צינדן אליין) ווארט אויס זייער צינדן, לאז יעדן מאכן א ברכה להדליק נר חנוכה און דערנאך קען מען זינגען מעוז צור וכו' הזמירות הנהוג, ס'איז שיין ווען דער טאטע קען זיצן מיט די קינדער ארום זיין מנורה און זינגען זמירות לחנוכה, מ'קען זינגען וואס קומט אונטער די האנט, אבי מ'זינגט לכבוד חנוכה שקבועה רבותינו להלל והודאה,
די האלבע שעה ווערט שיין אנגעפילט מכל מיני זמירות שבעולם (וועלכע ניגונים צו זינגען אויפן וועלכן פיוט האט אונזער קאלעגע לחיים ולברכה מייסד געוועהן א באזונדערע אשכול אין היכל הנגינה, עיי"ש ותמצא נחת). ווען מ'ענדיגט די האלבע שעה מאכט מען זיכער אז די מנורה איז מסודר אויף א פלאץ ווי די גאנץ קליינע וועלן דאס נישט אומווארפן, איינמאל ס'איז שוין דורך די האלבע שעה מוז ער שוין מער נישט ליגן דווקא ביים טיר פון דיינונג רום, ער קען ליגן אויפן טיש מער פארזיכערט, יעצט קען מען טועם זיין בסעודת הרשות פון די פאנקעס, דאונאטס, אדער לאטקעס, לכבוד חנוכה.
שפילן דריידל
שפילן דריידל מיט די קינדער איז זייער א געשמאקע זאך, דא איז אויך גולטיג די כלל אז מ'מוז נישט דוקא אנהאלטן מסורת אבות מיט די געים'ס און די שפיל וויאזוי דאס גייט צו, מ'קען שפילן וויאזוי מ'וויל, און מיט וואס מ'וויל, צו אספערין קענדיס, ניסלעך, צו פעניס אדער גאר דיימס, אדער זאזא'ס...., פערצופאל פלעגט מען ביי אונז שפילן דריידל זייער שפאנענד און ציענד פאר די קינדער, דהיינו, אז ס'איז דא א באנק מיט אסאך (למשל) קענדיס, יעדע שפילער באקומט 6 צו 8 קענדיס, און די שפיל הייבט זיך אן, מ'בעט פונעם באנק א מספר למשל מוישי הייבט אן ער בעט 4 קענדיס פון באנק, מ'דרייט מיטן דריידל און מ'קוקט ווי ער פאלט,
נ' איז א גרויסע נישט – גארנישט,
ג' באקומט ער דאס גאנצע וואס ער האט געבעטן 4 קענדיס,
ה' האלב פון זיין פארלאנג 2 קענדיס,
ש' שטעלט ער אריין מדילי' אין באנק 4 שטיק לפי זיין בקשה,
קומט אויס אז ווען איינער בעט א פארלאנג ביים דרייען דאס דריידל איז ער אויף א ריסק צו פארלירן אדער געווינען, און אזוי דרייט זיך דער מזל, ביי איינעם שיינט די מזל מיט אסאך גימלעך, און ביי איינעם דרייט זיך די מזל פארקערט מיט אסאך ש'ס, און צומאל ווערט דער עושר א יורד, און דער יורד א עושר, לדעתי איז דאס א שטארק מוסר לעקציע און א היפשע וועג ווייזער אויס צולערנען די קינדער וויאזוי דאס לעבן דרייט זיך ווי א גלגל החוזר, היינט פארדינט מען, מארגן דערלייגט מען, און צומאל פארקערט היינט דערלייגט מען און מינוט שפעטער פארדינט מען...., ווי אויך אז מ'זאל האלטן קאפ נישט צו בעטן פון באנק אזא מספר וואס איז מער ווי זיין אייגענע פארמעגן, ווייל אויב אין פאל ל"ע ער וועט חלילה באקומען א שין וועט ער מוזן באצאלן ס'גאנצע מספר וואס ער האט פארגעלייגט, (א שטארקע לעסאן אין ביזנעס...)
דאס אז דער טאטע שפילט אליין מיט איז בכלל זייער א גוטע פילינג פאר די קינדער און ס'ברענגט א נאנטקייט, ווען האט נאך דאס קינד א געלגענהייט אז זיין טאטע שפילט מיט אים מיט א שפיל, ווייל מיינסטנס טאטע זיצן נישט אויפן פלאר מיט די קינדער און שפילן נישט העם העם מיט די קארעלעך..., יעצט יא.
חנוכה געלט
קינד און קייט ווייסט פון דעם זיסן ווארט "חנוכה געלט", פורים, כאטש וואס מ'גייט נאך געלט מבקר עד ערב האט זיך נאכנישט איינגעגעבן דעם נאמען "פורים געלט", פארוואס?, מיין מאמע זז"ג (פון פאריגן דור) זאגט מיר אז דאס איז בכוונה אזוי געווארן, ווייל געווענדליך געפאלן די גוי'שע חגאות אין די זעלבע צייט ווי להבדיל חנוכה, און היות זיי האבן אזא נארישע מנהג צו געבן מתנות, ובעיקר פאר די קינדער ווי מ'רעדט זיי איין אז דער יוזל קומט באישון לילה און ברענגט די מתנה פון הימל...., ער בכבודו ובעצמו לייגט עס אנידער אונטערן בעט אין חלום...., איז געוועהן א שטארקע קפידה במקומינו אלס חקות הגוי נישט צו געבן מתנות אין די טעג, צו מאכן א צווישנשייד פון די גוים, און פון דעם איז נשתרבב געווארן די מנהג צו געבן "חנוכה געלט",
זייער אסאך זאגן אז בזמנינו דארף מען מער נישט חושש זיין אויף די אלע ענינים וויבאלד די הבדל איז סייווי גרויס צווישן אידן און להבדיל די גלויביגע גוים, און מ'קען צוריק גיין צו מתנות, עכ"ז האלט איך אז געלט האט מער חשיבות ווי א מתנה, ראשית א מתנה איז נאר איינמאל א הנאה, ווידער געלט איז דא א הנאה צוויי מאל, איינס ביים באקומען די געלט, און צוויי ביים קויפן עפעס מיט די געלט, ווען א קינד קלויבט זיך צוזאם געלט כדי צו קויפן עפעס, איז דאס א עקסטרעמע הנאה פיל מער ווי ווען ער באקומט אליינס א מתנה,
שנית נישט אלץ קען מען צוטרעפן וועלכע מתנה צו קויפן, וואס איז פאסיג און וואס וועט צוטרעפן צום פונקט, ווידער מיט געלט פארשפארט מען דעם קאפ וויי, און זיי אליין קויפן זיך וואס זיי האבן ליב, אדער שפרן זיך צום נעקסטן געלעגנהייט צו האבן גענוג געלט צו קענען קויפן א גרעסערע זאך, אזא זאך וואס ער וואלט נישט באקומען אין איין חנוכה, קען ער קויפן מיט עטליכע חנוכה'ס צוזאמען.
קיצור די קינדער האבן זיך צוזאמען געקליבן געלט "חנוכה געלט" דארף דער טאטע שטיין אויף די וואך וואס מ'קויפט מיטן געלט, און אויך אויסלערנען די קינדער אז מ'קען אוועק לייגן געלט, אין א קאסע, ס'זאל זיך פארמערן ברוב הימים,
וויזוי גייט נאר דעי ניגון?... מיין זיידע און מיין באבע!!! האבן מיר געגעבן חנוכה געלט.... האב איך געקויפט א דריידל די שענסטע אויף די וועלט.....
סעודת חנוכה – פארטיס
וויפיל טינט און וויפיל קי בארד קענפלעך זענען שוין געדריקט געווארן איבער די טעמע פון "חנוכה פארטי'ס", טיפיקל שאץ אראפ צו רייסן די נארישע זינלאזע פארטיס, אבער ניין, נישט דאס איז מיין ציל דא, הגם ס'האט באמת נישט קיין פשט ווען איך מוז זיצן ביי א חנוכה פארטי הערן ווי מיין שוועגערן ליינט אויס א גראם אויף מיין ב"ב, וואס לויטעט איבער איר דורכפאל פון א צובראכענע קערידש....., נעבאך...., ליידיגע קעפ, ליידיגע מוחות, זיי פראבירן זייער פוסטקייט ארויף צו ווארפן אויף די מענער זיי זאלן ווערן אריין געשלעפט אין די שטותים והבלים, אבער אונז וויל מיר נישט פארקריכן פונעם קעפל "א טאטע אין יו"ט חנוכה" און אויב ווילן מיר שרייבן איבער חנוכה פארטיס וואלט דער קעפל געדארפט זיין "א מאמע אין יו"ט חנוכה", נאר וואס?, מ'קען נישט פיקסן די וועלט, אויב דער מצב איז אזוי דארף דער טאטע מיטגיין אינגאנצן,
קודם דארף דער טאטע זיכער מאכן אז די קינדער עסן געהעריג בעפאר מ'גייט ארויס צום חנוכה פארטי, כאטש ס'איז דא גרייט דארט במקום הפארטי א סעודה, דאך זאלן די קינדער עסן פון פריער מכח צוויי סיבות איינס דארט קען מען נישט קאנטרעלירן די קינדער צו זיי עסן צו נישט, און א קינד אן עסן איז נישט מן הישוב (צומאל מיט עסן אויך נישט....) און צוויי אז מ'עסט פון פריער זענען די קינדער מער רואיג ווען זיי קומען אן דארט, איי וועסטו פרעגן צו וואס שרייבן מיר דאס פאר טאטן אינעם טאטנס טאג בוך חנוכה?, איז די תירוץ ווייל די פרוי איז ביזי מיט איר סאלאט אדער גראם וואס זי דארף טראגן צום פארטי ממילא האט זי נישט קיין צייט צו געבן צו עסן פאר די קינדער, וועסטו עס שיינערהייט טון....
וויאזוי די מנהגים ביים חנוכה פארטי זעלבסט איז ווייס איך נישט, ווייל אין יעדע מקום פירט מען זיך אנדערשט, דער עיקר אז מ'זאל האלטן א אויג אויף די חברה מ'זאל זיך נישט צוזאם כאפן און פארמיידן קריגערייען צווישן די חברה....
בעיקר קען מען און מ'דארף לייגן א דגוש אז די חנוכה זאלן ווערן אויסגעטייטשט אויפן תורה'דיגן וועג, אז די לעכט זענען הייליג ווער עס קוקט אריין אין די לעכט באקומט הייליגע אויגן, און מיט די חנוכה לעכט ווערט נשפע א רוח ממרום צו פארשטיין בעסער דאס לערנען,
כי נר מצוה ותורה אור,
אין תגובות:
הוסף רשומת תגובה