יום חמישי, 29 באפריל 2010

א טאטע חודש תשרי דריטע טייל

א טאטע חודש תשרי דריטע טייל / ט.ב. שאץ מאץ

צווישן יו"כ און סוכות, אַה! אזעלכע לעכטיגע טעג, דער הייליגער חת"ס האט מחמת גרויס שמחה וחדוה זיך נישט געקענט מצמצם זיין צו לערנען זיינע שיעורים קבועים האט ער אין די טעג מחבר געוועהן זיינע שירי קודש פון גרויס דביקות.

קיינער איז נישט היינט אין אזא מדריגה, אבער לכה"פ העכער פון אגאנץ יאר איז מען דאך זיכער, ריין ציכטיג ווייס, אראפ מיטן פעקל חטאים, דאס ניי יאר שמעקט נאך פון פרישקייט, איז דאך זיכער א זמן וואס נויטיגט זיך די ריכטיגע הכנה, הן לערנען הלכות, והן זיך צוגרייטן צו זיין א טאטע פאר די קינדער יו"ט סוכות,

בויען די סוכה האמיר שוין גערעדט בארוכות (אין חודש תשרי צווייטע טייל), אבער נוי סוכה דאס איז זיכער א חלק וואס געהערט צו די טעג פון צווישן יו"כ און סוכות, דא איז אויך גולטיג די כלל וואס מיר האבן געשריבן "א טאטע ביים סדר" ווי מיר האבן מסביר געוועהן אז א יונגערמאן וואס וויל אנהייבן פירן א סדר טיש און דערזעהט זיך מיט א ליידיגן סדר טיש זאל ארבעטן צוביסלעך, קויפן עכטע זילבער שטיקער יעדעס יאר איינס, נישט פאלשע זילבער אלעס אויף איינמאל עיי"ש ותמצא נחת, ווען א יונגערמאן האט א אייגענע סוכה און וויל דאס אויסצירן שיין, אויב טויג ער אדער זיין בני בית צו מאכן שיינע שטערן'ס און נוי סוכה, זאל ער ענדערשט גיין צוביסלעך צולייגן יעדעס יאר נאר און נאך, וואס ברוב הימים וועט ער זיך דערזעהן מיט א פולע סוכה פון אייגן געמאכטע נוי סוכה, וואס וועט אים געבן א עונג יו"ט, ווי אויך וועט עס געבן א שטופ פאר די ווייב און קינדער צו מאכן נאך שיינע זאכן אנצופילן די סוכה,

ווידער אויב מ'קויפט נוי סוכה און מ'פאקט אן די סוכה דערמיט ווייל מ'מיינט אז די סוכה מוז זיין פיל אפי' דאס ערשטע יאר, סיי ס'קאסט אסאך געלט, און סיי ס'ברענגט נישט צו עכטע אייגענע שמחת יו"ט עכ"פ זיכער נישט די זעלבע שמחה ווי ווען מ'זעהט א סוכה פיל מיט אייגן געמאכטע זאכן, אזוי אויך ווען קינדער מאכן אייגענע זאכן אפי' ס'איז אין זיינע אויגן נישט אזוי שיין, אבער ביים קינד'ס אויגן איז דאס יא שיין, זיי מייחד א באזונדער פלאץ אין די סוכה פון זיינע / זייערע נוי סוכה, אז זיי זאלן האבן א שמחת יו"ט יעדעס מאל זיי קומען אריין אין די סוכה און זעהן זייערע נוי סוכה הענגען.

בכלל איז שענער היימיש געמאכטע נוי סוכה ווי פארטיגע געקויפטע סוכה, וואס איז נוי סוכה? הידור מצוה, וועמענס הידור? דיינס צו לודמיר?, חוץ המעשה וואס ס'שטעכט מיר אין די אויגן ווען איך קום אריין אין אידישע סוכות איך זעה ווי די גאנצע סוכה איז באצירט מיט שטעכעדיגע קראצמעך בליטשעדיגע זאכן, אפשר דער ברייטער עולם ווייסט פונקטליך וויאזוי די חברה באצירן זיך אויס די שטובער אויף קראצמעך, אבער די אלע וואס האבן עס שוין יא געזעהן ווייסן אז די גלויביגע גוים באצירן זיך אויס זייערע היייזער מיט די שטעכעדיגע נוי (קראצמעך) סוכה לכבוד זייערע חגאות און געטשקעס, איך קען נישט זאגן אז ס'איז א עוולה ח"ו וואס אידן טוען מיט די נוי סוכה, אבער מיין געפיל לאזט עס נישט ניצן... (קען זיין ס'איז מיין אייגענע געפיל),

בשעת'ן הענגען די נוי סוכה קען מען ווי מער אריין מישן די קינדער, סטעפלען, קלעבן, הענגען, ווי מער זיי נעמען א טייל אין די סוכה אלץ מער געפיל האבן זיי צו די סוכה, ווען א קינד לייגט עפעס – קלעבט עפעס נישט אויפן ריכטיגן פלאץ, פאר דו גייסט שרייען אויף אים, מאך זיכער אז די שכנים הערן נישט אונטער כאטש דו ביסט ארום גענומען מיט 4 ווענט אבער די חוש השמיעה ארבעט געהעריג דורך די דינע סוכה ווענט..., צוקלאפ נישט דאס קינד'ס חשק צו די סוכה,

ווען די גאסן זענען פיל מיט ארבע מינים טישלעך, קען מען זיך מאכן צייט ארום צו גיין קויפן פסול'ע / כשר'ע ד' מינים פאר די קינדער, אני כשלעצמי האב אזא נערוו אז קיינער זאל נישט צורירן מיינע ד' מינים (חוץ דעם פראבלעם פון קנין לקטן דעם ערשטן טאג סוכות, הין און צוריק כידוע) דעריבער קויף איך א באזינדער סעט פאר די משפחה, און מיין עלסטע טראגט דאס אין שול צו די נענועים, אויף דעם סעט שני זענען די קינדער בעל בית, זיי קלויבן דאס, איך גיי מיט אויף די גאס און מ'קלויבט א כשר'ע אתרוג (כשר נישט הדר) א כשר'ע לולב, הדסים ערבות, וואס אין די זעלבע צייט לערנען זיי זיך צו די הלכות וועלכעס איז כשר און וויאזוי מ'קוקט ד' מינים באגלייט מיט א געבוירענע געפיל צו די מצוה, איך מיין אז ס'איז א מנהג טוב, איך הייס קיינעם נישט נאכטון מיין מנהג, נישט יעדער האט די איבריגע פאר דאללאר, אבער גיין חול המועד האלטן אדער צו שיקן די קינדער אויף א נארישע פלעי איז דא געלט, יא?, אפאר דאללאר פאר א מצוה שאדט נישט....
(סימיר גוט, דער שאץ לייגט צו נאך א הוצאה צום יו"ט ליסט.... איך בין אבער פעיר און יושר'דיג איך נעם אראפ די הוצאה פון קויפן פארטיגע נוי סוכה.... זעמיר אויסגעגליכן?...)

בכלל איז אינטרעסאנט פאר קינדער צו זעהן אלע מיני צורות פון אתרוגים, קליינע, גרויסע, קרומע, און שיפע אתרוגים, מיינע קינדער ווילן אלס גיין צו א געוויסן אתרוג סוחר וואס האט אויסגעשטעלט אלע מיני פאני אתרוגים, פשוט ס'איז אינטרעסאנט דאס צו זעהן און האבן א השגה פון אזא אתרוג גרויס ווי א מעלוינע כדעת ר' עקיבא...

שמחת יו"ט איז עפ"י הלכה, דעריבער איז א טאטע מחיוב צו קויפן און געבן מתנות פאר די ווייב אין קינדער, וואס צו קויפן פארן ווייב.... לאז איך פאר א צווייטן, קויפן פאר די קינדער איז א וויכטיגע זאך און ס'איז גוט בגשמיות אויך, פאקטיש איז יו"ט ליידיגע טעג ווען די קינדער גייען נישט אין חדר / סקול און ווען א קינד גייט ליידיג.... בעסער מ'רעדט נישט, דעריבער איז וויכטיג אינזינען צו האבן פאר יו"ט איינצוקויפן מתנות פאר די קינדער, וואס אין איין וועגס וועלן זיי פארברענגען די יו"ט טעג מיט די מתנה, מ'קען קויפן פאר יונגלעך ליין ביכער, פאר מיידלעך א נייע דאלי, פאר די קליינע יונגלעך א נייע קארעלע, (נו אוודאי א מיידל א דאלי און פאר א יונגל א קאר, האסט שוין געזעהן פארקערט?, א יונגל מיט א דאלי און א מיידל מיט א קאר?, אפי' ווען יא דער יונגל האלט דעם דאלי עפעס אזוי נישט עכט אזוי אום רחמנות'דיג ער כאפט אים ביים קאפ ביים פיס ציט אים די האר...., מיידלעך האלטן אייביג די דאלי ווי עכטע בעבי'ס.... קיינמאל נישט מיטן קאפ אראפ אדער ביי די האר....)
דאס קויפן די מתנות דארף זיין פאר יו"ט, אבער דאס טיילן די מתנות בעצם דארף זיין אין יו"ט אליין.

ערב סוכות
איז זייער א אנגעצויגענע טאג, נישט ווי אנדערע ערב'ס וואס מ'טוט נישט גארנישט, נאר מ'טוט באמת יא, מוז מען סך הכל צוקומען צו א ליסטע אין א נאטיץ ביכל אראפ צו שרייבן אלע זאכן וואס צו ארלעדיגן היינט, מ'דארף קויפן דאס און דאס, מ'דארף נאך ענדיגן די סוכה, מ'דארף בינדן דעם לולב, ועוד ועוד, ווען די ליסטע איז אפגעשריבן ווערט די פרעשור קלענער,
איין זאך קען מען אראפ נעמען פון די ליסטע, דאס איז א שינת צהרים...., כ'האב געפינען שטיין אין עטליכע ספרים אז פונקט ווי מ'עסט נישט סמוך לחשיכה כדי מ'זאל עסן דעם ערשטן כזית אין די סוכה לתאבון, אזוי אויך זאל מען נישט שלאפן ערב סוכות כדי אז די שינה בסוכה ביינאכט זאל זיין לתאבון...., איך שרייב עס ווייל ס'איז א חידוש....

בינדן דעם לולב איז אויך א זמן וואס מ'קען אריין מישן די קינדער, מיטן מאכן רינגעלעך... ובפרט אז מ'נעמט אזא רינגלע וואס זיי האבן אליין געמאכט איז דאס ווערד פארן קינד כל הון דעלמא, ווי אויך דארף מען פאר יו"ט זיך מסדר זיין די פאטענטן וויאזוי מ'וויל די ד' מינים זאלן זיך האלטן פריש, מאכן זיכער די שלאק ארבעט, און אלע צוגעהערן צו סוכות נאך פארן זמן הדלקה"נ.

סוכות
קינדער האבן געווענדליך זייער באשטומטע פלאץ ביים טיש וואך איין וואך אויס, ווי דאס קינד לייגט לייגט זיין האנט, זיין לעפל, זיין טעללער, אין א סוכה איז שוין די מעשה גאר אנדערשט, די טיש איז קליין, די פלאץ איז קליין, די טיש איז שמאל, אלע קינדער זיצן אויף א באנק אנשטאט באזונדערע בענקלעך, די גאנצע זיצעריי איז אנדערשט, דעריבער קען אויסברעכן א מחלוקה צווישן די קינדער, איך וויל זיצן דא, אבער איך בין עלטער איך דארף זיצן דא....., אין אזא מצב איז שווער צו מאכן סדר ווייל אלע שכנים האלטן מיט און הערן זיך צו צום קינדער כאר...., דעריבער א טאטע וואס האלט אז ס'קען געשעהן אזא פאנטשער מיט זיינע קינדער, זאל פון פריער קלאר מאכן יעדנ'ס באשטומטע פלאץ, יענקי זיצט דא, הערשי דא, און רייזי דא,

אויך דארף מען נעמען אין חשבון היות די טיש איז סוכה איז קלענער קען מען נישט האלטן אלעס אויפן טיש ווי יעדן שבת ווייל ס'איז נישטא קיין פלאץ פאר אלעם, ווי אויך איז דא די קפידה נישט צו האלטן קיין ליידיגע כלים נאכן עסן אין די סוכה, פארדעם איז כדאי אייצושפאנען די קינדער זאלן טראגן און ברענגען אריין און ארויס במשך די גאנצע צייט, יעדעס קינד מיט זיין פאסטן, קינדער האבן זייער ליב א סדר, מושי דו ביסט דער גבאי פון די גרעיפ דשוס, און לייבי דו ביסט די גבאי פון די פיש טעללערס.... און אזוי ווייטער.

בכלל דארף דער טאטע אריין ברענגען א שטימונג אין די סוכה אז די סוכה האט א קדושה ס'איז הייליג מ'טאר נישט שרייען און לאכן הויעך אין די הייליגע סוכה, די הייליגע אישפוזין זענען דא און מ'דארף זיין זייער וואויעל, אויסער דעם וואס ס'ברענגט אריין אמונה צו גלייבן אין זאכן וואס מ'זעהט נישט, העלפט דאס אז די קינדער זאלן זיך אויפירן בעסער און רואיגער נישט מטעם שטרענגקייט נאר מרצונם לרצון עליון.

לישב בסוכה, מ'דארף לייגן געוויכט אז מ'מוז עסן א כזית נאכן לישב בסוכה אן קיין הפסק, קינדער שלא צריך לאמו דארפן עסן בסוכה און מקפיד זיין נישט צו עסן חוץ לסוכה, דאס ברענגט אריין א קינד "לעול" המצות צו טראגן דעם עול אז ער קען נישט עסן ווי ער וויל, סתם כאפן א נאש, ער עסט נאר אין די סוכה, (איך זאג שטענדיג פאר די מענטשן וואס זיכן זיך צו באפרייען פון די אזוי גערופענע פרעשור פון קיום המצות, אז א מאס פרעשור איז באשערט פאר א מענטש ביזסטו דאס מקבל מתוך המצות הרי טוב, אז נישט וועט מען דיר נאכגעבן אנדערע פרעשור'ס פון הימל.... האלאו ס'איז א אפענע משנה.... כל המקבל עול תורה מעבירין ממנו עול מלכות ועול דרך ארץ וכו' וכו'),

א טאטע וואס שאקלט לולב ואתרוג זיבן טעג סוכות, און צייגט מיט דעם ווי די מדרש זאגט דידן נצח דער לולב ווייזט אויף נצחון הדין, פארוואס זאל מען נישט דעם ערשטן טאג אביסל מקדים זיין מיט א זריזות און ווייזן חביבות המצוה צום ערשטן מאל, וואס פארא פנים האט א שהחיינו אויף א לולב געכאפטערהייט סוכות צופרי ווען דער עולם דאוונט שוין אין שול אין גרויסן און ער שאקלט יעצט ווייל ער דארף א קאווע, ערליכע אידן זענען אויפגעשטאנען צום נץ שאקלען לולב, איך געדענק אלץ קינד מיין טאטע פלעגט מיר וועקן פארטאג'ס צום לולב שאקלען, איך בין אויפגעשטאנען געזאגן ברכת התורה געשאקלט לולב, און דערנאך האט מען געלערנט משניות סוכה...., היינט שטיי איך אויף פרי דעם ערשטן טאג סוכות אן א זייגער מיט אזא הרגש פונקט ווי צו א' סליחות, ס'איז מיר געבליבן איינגעבאקן אלץ א פשטות אז דעם ערשטן טאג סוכות שטייט מען אויף פרי... (היינט וואלט מען געזאגט אז א טאטע וואס וועקט אויף די קינדער צום נץ פייניגט זיינע קינדער.....) איך זאג נישט אז מ'מוז אויפשטיין צום נץ, אבער פריער מיט א שעה צוויי ווי סתם א שבת איז זיכער כדאי, דאס גייט דאך אריין טיף אין זייערע נשמות, ער זעהט ווי דער טאטע האט ליב א מצוה מיט דעם וואס ער שטייט אויף פריער צו קענען שאקלען מיטן לולב און אתרוג,
מיט א פריע אויפגעשטייעכטס זאגט זיך זיכער שטערקער דעם.... שהחיינו וקיימנו והגענו...... לזמן הזה....
דרום..... צפון..... מעלה...... מטה...... ס'ווערט אזוי אויסגעמישט די שמעק פונעם לולב און אתרוג מיט די סכך און די סוכה....., באגלייט מיט אזא תשרי פארטאגס ווינטל...., איצט קען מען גיין טרינקען א קאווע.....
ביסט מיד?, מ'קען שלאפן נאכמיטאג....
די מאמע פון הגאון ר' משה שטרענבויך שליט"א פלעגט זאגן ווער ס'האט רחמנות אויף די קינדער און וועקט זיי נישט אויף פרי איז גאר אן אכזר....

די סעודות יו"ט, פירט דאך שוין יעדער וויאזוי ער וויל, מ'זינגט, מ'זאגט, צוויי טעג יו"ט קען מען זיך אויסקלויבן א מעשה און צוטיילן אויף 4 חלקים און יעדע סעודה ממשיך זיין מיט די פארזעצונג, דאס מאכט זייער געשפאנט די קינדער, באלד גייט שוין טאטי דערציילן "די מעשה", די מעשה בה' הידועה....,
סעודות יו"ט איז מעיקרא דדינא בשר ויין דעריבער איז כדאי צו לייגן די אלע מיני טינקערייען מיט די דיפס אין די זייט כדי צו לאזן פלאץ פאר פלייש.

בדרך כלל ווערט יו"ט אויסגעניצט פאר משפחה וויזיטן, ווי מ'גייט זיך באזיכן איינער דעם צווייטן ברודער'ס צו שוואגער'ס וכו' וכו', דארף מען צולייגן מחשבה כאטש דער באזיך איז טאקע גאר א געשמאקע און א בא'טעמט'ע פארברענג צווישן די ערוואקסענע, דארף מען האלטן א אויג אויף די קינדער וויאזוי זיי פארברענגען דארט, צו זיי קריגן זיך נישט מיט די קאזנס, נישט איבערדרייען ביי יענעם אין שטוב און בכלל זאלן זיי נישט ווערן לאנג ווייליג.

חול המועד
אוי חול המועד! חול המועד!, וואס מיינט חול המועד?, וואס הייסט וואס, חול המועד האלטן, ניין,
קיינער וויל נישט דא איבערדרייען די וועלט, אבער דאס איז גזירת אמעריקא אז מ'מוז גיין חול המועד האלטן, מ'זיכט זיך אויס א פלאץ ווי צו גיין, און מ'גייט און מ'פארט, מ'שלעפט זיך, מ'פאקט זיך מיט די פעקלעך עסן, מ'פלאגט זיך אגאנצן טאג, און דאס ערגסטע איז נאך ווען דער טאטע הערט סוף טאג פון די קינדער מעעעהה!!! ס'איז גארנישט געוועהן אינטרעסאנט......, מעעעההה! ס'איז גארנישט געוועהן קיין פאן....., נאך אזא צוריקהער קען מען ממש פלאצן, וואס איז די עצה?, וואס קען מען טון ס'זאל יא זיין אינטרעסאנט?

ראשית מוז מען נישט גיין יעדן טאג, מ'דארף אראפ שטעלן א יסוד אז מ'גייט נישט יעדן איינציגן טאג, אזוי ארום ווען מ'גייט יא האט עס מער חשובות, שנית, קען מען יעדע נארישע זאך מאכן אינטרעסאנט פאר די קינדער, א טאטע קען מאכן יעדע נארישע קאר אויפן הייוועי אינטרעסאנט, קינדער! דארטן זעהט מען אזא טראק, עטץ זעהט'ס?, אין יענע טראק איז דא אסאך עפעלעך, דעי טראק טראגט עס צו אלע פרוכט סטאר'ס..., יענע אנדערע טראק איז א וואל מארט טראק, עטץ זעהט'ס?, אה! יעצט קען מען זעהן אויבן אויפן הימל א ערעפלעין האלט אינמיטן אראפ פארן....,

א קינדער גארטען מלמד האט מיר מגלה געוועהן אז ער האט א סוד צו מאכן אפי' א נארישע הארסי רייד אינטרעסאנט פאר די קינדער, בשעת ער גייט מיט די קינדער אויפן רייד חזר'ט ער מיט זיי, קינדער! אמת אונז האמיר יעצט פאן?...., איך אליין האב דאס אויספראבירט ווען איך בין געוועהן אין א פארק חוה"מ פון גליטשער'ס און סווינגס, און די קינדער האבן געגליטשט און געסווינגען האבעך בשעת מעשה געחזר'ט מיט די קינדער, אמת אונז האמיר יעצט פאן? ס'איז אזוי גוט... א מחי'...., און זיי זענען געוועהן צופרידן ביזן הימל....

מ'דארף נישט גיין צו הררי אררט אז די קינדער זאלן זיין צופרידן, קינדער קענען זיין צופרידן מיט קלייניקייטן, מ'דארף נאר וויסן וויאזוי, מ'קען מאכן די סטעטן איילענד פערי פאר די מערסטע אינטרעסאנט'סטע טרופ, ווען מ'לייגט זיך אריין אין אנדערע שיך, אז מ'שמועסט און מ'שילדערט פאר די קינדער יעדע שיף וואס פארט פארביי מיט אלע מיני פארבן,
איינער וואס האט א גרעסערע קאר קען איינפאקן די קינדער בייקס און צופארן צו א פארק, און די קינדער זאלן ארום רייסן מיט די בייקס, קינדער! מ'גייט דא קענען פליען מיט די בייקס ווי עכטע קארס....,
אלעס ווענדט זיך אינעם טאטן אליין, דער טאטע איז בכח זיינע קינדער זאלן זיין פרייליך און גליקליך מיט א נישטיגקייט, ווייל נישט האצקעריי מאכט זיי צופרידן.

א טאטע מיט אביסל גרעסערע קינדער, קען יעדן חוה"מ צופרי גיין דאווענען צוזאמען מיט די קינדער, לערנען אביסל מיט זיי אפי' נאר פאר 15 מינוט אין קהל'ס סוכה נאכן דאווענען, ער קען זיך אויספאנטשן א גוטע זאך פון די ווענדינג מאשין, (אויספאנטשן איז איינע פון די גרעסטע תאוות פון א קינד...) ביינאכט קען מען מיט די קינדער ארום לויפן צו רבי'שע טישן, אפשר פאר דיר איז עס נישט אינטרעסאנט אבער פאר זיי יא, סך הכל מ'קען באמת אנפילן די טעג נארמאל און צופרידן, מ'דארף נאר צולייגן אביסל מחשבה.

באמת קומט דא צו נאך א גרויסן פרק פון הושענא רבה און שמחת תורה, איך וועל עס מוזן שרייבן און משלים זיין, אין די נאנטע טעג, (איך וועל נישט מאכן קיין באזונדערע אשכול "חודש תשרי חלק 4", נאר איך וועל עס דא צולייגן מיט א תגובה...)

ביז דערווייל האט'ס מיר א שמחת יו"ט לזמן שמחתינו,

נ.ב. אדרבה אז איינער האט גוטע נקודות וואס ער האלט אז ס'קען זיין נוצבאר זאל עס מוסיף זיין און דער ציבור וועט נהנה זיין

אין תגובות:

הוסף רשומת תגובה